Os Fogheteiros

 

Antigas instalacións pirotécnicas no Paseo do Pexegueiro. Foto: J. Migueles

        En Galicia non se conciben as festas sen fogheteiros. Os fogos servían para lembrar en que parroquia hai festa, manténdose hoxe en día esta tradición de anunciar o inicio e o fin das festas. Esta é unha profesión ben perigosa, polo que atoparemos varios sucesos acontecidos na nosa vila con tráxicas explosións. Moito dos seus descendentes aínda teñen o alcume dos Fogheteiros.

        Para comezar citaremos dúas novas relacionadas coa organización destes profesionais:

1898, marzo. Os pirotécnicos de Redondela celebraron un convenio coas vilas inmediatas fixando un prezo igual a todos os produtos da súa industria.

1903, novembro. Reuníronse en Pontevedra para asociarse os pirotécnicos da provincia, asistindo representacións da capital, Vigo, Porriño, Salvaterra, Lavadores, Caldas, Cangas, Redondela, Vilagarcía, Cambados e outras vilas.

Albán, José (Vilavella). Sabemos da súa existencia por Casto Sampedro (https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/sampedro-folgar-casto-antonio-redondela.html ). Del aprendeu as súas primeiras nocións musicais de solfexo e órgano, porque José Albán veciño de Vilavella, era o organista da igrexa de Redondela e fogueteiro de profesión. Posteriormente, o seu substituto como organista, Joaquín Pérez Gago, ensinaríalle piano. Tendo en conta que Casto Sampedro naceu en 1848, podemos dicir que exerceu a mediados do s. XIX. Non aparece no primeiro censo consultado de 1879.

Ignacio Mesa. Xa aparece como pirotécnico de Redondela en 1879. En outubro de 1887 falece con dous dos seus fillos nunha explosión na súa casa.

Juan Gradín. Pirotécnico de Redondela falecido en novembro de 1897.

Bernardo Otero Calle. Aparece como pirotécnico de Redondela nos censos de actividade entre 1879 e 1908. En agosto de 1888 no momento de prender a dinamita sufriu unha explosión que lle esnaquizou unha man. Noutra ocasión, en abril de 1896, a consecuencia da explosión dunha bomba o que resultou gravemente ferido na cara o xove fogueteiro Francisco Otero, que probablemente sería o seu fillo.

Ramón Varela. A primeira referencia que atopo del é cando en xuño de 1895 estóupalle unha bomba levándolle a única man que conservaba. Apesares disto segue aparecendo como pirotécnico cando menos ata 1910. Nestes censos tamén aparece José Ramón Varela en Vilavella, pero aínda non puiden constatar se é a mesma persoa. Falecería en Redondela en 1924.

González, Custodio (Rebordáns (Tui), 1877/Redondela) Cando menos dende 1922. Producíronse dúas explosións en xullo de 1923 no seu taller de pirotecnia no Campo das Redes. Atopándose traballando cos operarios Francisco Fernández, Manuel González, e Jesús Lobariñas, preparando os fogos de San Benito, cando ao estar montando unha peza o operario Lobariñas esta fixo explosión. Salváronse de milagre os catro, o edificio quedou reducido a cinzas.

En xullo de 1932, estoupa un taller de fogueteiro en Santa Mariña, propiedade de Custodio González, sobre as 6 da tarde, cando se atopaba traballando nel Jesús Lobariñas. Non se produciron vítimas. Realízase unha colecta popular encabezada polo Sr. Gobernador Civil (casualmente nese día estaba en Redondela) e o Concello, para paliar a situación crítica na que se atopa a familia.

Aínda que na última nova fálase de Santa Mariña, Custodio vivía no actual Camiño do Campo de Fútbol.

González y González, Manuel. Pirotécnico de Redondela cando menos desde 1932, presente na maioría das festas da comarca nos anos 60, tendo o seu taller na rúa Picota. Probablemente sexa o fillo de Custodio González, pero ata o de agora non confirmei este punto.

 

QUINTELA

Existe o camiño do Fogueteiro na zona do Canudo, pero ata o de agora non o relaciono con ningún dos fogheteiros citados.

 

Autor: Juan Migueles

BIBLIOGRAFÍA

Casto Sampedro e a música do cantigueiro Galego. 2 Vol. Xavier González Groba, 2013.

Arquivo do Concello de Redondela =>Matrícula Industrial: 1885-86, 1886-87,1887-88, 1889-90.

Biblioteca Nacional de España: www.bne.es => Anuario-almanaque del comercio, de la industria, de la magistratura y de la administración, Anuario del comercio, de la industria, de la magistratura y de la administración, Anuario regional descriptivo, informativo y seleccionado de la industria, comercio, agricultura, profesiones, arte y turismo del Norte de España.

Faro de Vigo.

La Voz de Galicia

Xornais locais=> LA IDEA, El Soplete, La Opinión, Terra!

Galiciana-Biblioteca Digital de Galicia. Xunta de Galicia: http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es => El Correo de Galicia, El Correo de Lugo, El Pueblo Gallego, Hoja Oficial del Lunes, El Progreso, La Noche...

Programas da Agrupación Artística Redondela e das Festas da Coca.

1898. Guerra de Cuba

 

Chegada dun barco de repatriados de Cuba. Arquivo Cruz Vermella Madrid

O 5 de xullo de 1898 España é derrotada por Estados Unidos trala perda da escuadra do contraalmirante Cervera na baía de Santiago de Cuba. Os portos de Vigo convértese daquela nun lugar idóneo para a repatriación de Cuba e Santo Domingo das tropas por ser os máis occidentais da Península, ter o calado suficiente e dispor dos lazaretos de San Simón, no caso de Vigo, e de Oza, na Coruña.

Naquel momento no lazareto de San Simón apenas había mobiliario e utensilios. Tan só se contaba con 200 camas, non había pilas nin bañeiras, non se contaba con caldeiras nin combustible para quecer a auga, non había roupa para os enfermos e necesitábanse tendas de campaña para poder illar os casos de infeccións. Outro punto a ter en conta era que a Ría de Vigo era a rexión máis poboada da provincia de Pontevedra e fora o foco de infección do cólera en 1854. As posibilidades de propagación dalgunha das enfermidades que portaban os repatriados era un factor preocupante.

O Lazareto, 1898. La revista moderna

 

O 23 de agosto de 1898. Comezan as obras de acondicionamento do Lazareto da illa de San Simón que urxían ante a inminente chegada dos repatriados. Acádase o número de 309 camas, pero entre as carencias que aínda había estaba a de comunicar o lazareto por telégrafo ou teléfono. Habilitouse para embarque e desembarque o peirao da Portela, prohibindo os carabineiros o paso de mercadorías e persoas desde Cesantes.

En Vigo tamén houbo que tomar medidas para a organización da axuda humanitaria. Unha delas foi, en setembro de 1898, desprazar a Redondela e Porriño dúas compañías do Batallón de Murcia para destinalas a outros puntos. Estas eran as tropas con base en Vigo, que terían que ceder os seus locais para albergue dos repatriados.

Clasificación de feridos. Arquivo Cruz Roja Madrid

 Moitos dos soldados repatriados falecerían durante a travesía polas feridas sufridas en combate ou de febre amarela, outras enfermidades que traían eran disentería e paludismo. En pouco máis dun mes chegaron ao porto de Vigo 7.215 soldados e oficiais. Os casos máis graves quedaban directamente no hospital de Vigo e o resto debía pasar corentena en San Simón. Dadas as escasas dimensións da illa desembarcaban nela os enfermos, pasando o resto da tripulación a corentena no propio barco no que viñan. Serían moitos os mortos durante a viaxe e a corentena, como dato dicir que en Pereiró (Vigo) serían enterrados 148 homes.

Chegada de repatriados á illa. La revista moderna

Algúns datos dos barcos que chegaron a San Simón

A chegada dos barcos á illa de San Simón produciuse entre o 28 de agosto, que chega o Isla de Luzón, ata a chegada do derradeiro barco o 6 de outubro.

Isla de Luzón

O Isla de Luzón saíu de Cuba con 2.213 persoas e deixou 32 mortos polo camiño. En San Simón desembarcaríanse 2 mortos máis, que son enterrados no cemiterio da propia illa, e 414 enfermos. Ao día seguinte trasládanse outros 50 doentes graves, quedando aínda no barco 30 enfermos dos que morren 3. Pasada a corentena varias gabarras levan ao porto de Vigo a 800 homes do barco e a 200 do lazareto, case todos necesitan angarellas e na illa aínda quedarían 42 enfermos graves.

León XIII

Neste barco chegou o xeneral Toral que era considerado un dos culpables da derrota en Cuba por ser o que rendeu Santiago de Cuba. En Vigo recibiuno unha manifestación dunhas 1.000 persoas que ao grito de ¡Abajo la guerra! lanzoulle pedras. Viuse na obriga de marchar por mar a Redondela pero avisadas as veciñas o increparon no momento do desembarco.

Barcazas empregadas para o desembarco das tropas. La revista moderna

Redondeláns en Cuba

Ata o de agora non atopei unha base de datos cos alistados na Guerra de Cuba, polo que de momento haberá que conformarse cos datos que vou atopando en xornais da época:

Antero Rubín cara a 1895. Foto BNE

Antero Rubín Homént, coñecido como o Xeneral Rubín regresou a España no Lazoti. En decembro de 1894 xa marchara a Cuba enfrontándose con 700 homes a 3.000 no Potrero de Las Varas, levando aos seus homes á vitoria apesares de ser ferido nunha perna, montou no seu cabalo levando ao seu batallón á vitoria. Esta acción fixo que pasara a historia como un dos heroes de Cuba. Unha vez reposto das súas feridas e ser ascendido a Xeneral de Brigada, embarcouse novamente cara a Cuba distinguíndose en varias accións recibindo a Cruz Vermella de 1ªclase do Mérito Militar. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/rubin-homent-antero-evasio-redondela-3.html )

Manuel Barral Santostegui. Faleceu en Redondela en 1960 aos 86 anos, sendo o derradeiro supervivente redondelán da guerra de Cuba.

Enrique Borrajo. Asistente do Xeneral Rubín en Cuba. En Redondela era fíxose moi popular por ser durante moitos anos condutor da Coca.

Enrique Borrajo coa súa filla. Antonio Ocampo Otero. Bodas de Oro

Juan Campelo (Chapela). Serviu na illa de Cuba no cruceiro Isabel II, do que pasaría ao Relámpago. Deuse a coñecer na prensa polo proceso que se lle seguiu en New York, por mor dun asasinato do que sería absolto ao ser descuberto o verdadeiro autor do delito. O 26 de xaneiro de 1897 a cañoneira Relámpago afundiuse despois dunha explosión que lle provocou a morte.

Fernando González Gómez"Rey Chiquito". Participou na guerra de Cuba coma xornalista e cabo do exército, sendo repatriado por unha ferida nun brazo. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/01/fernando-gonzalez-gomez-rey-chiquito.html )

José Manero Loja. Aparece nunha listaxe de soldados procedentes de Cuba que en agosto de 1897 son socorridos na Coruña con roupas e 15 pesetas.

Ramón Muíños. Repatriado de Cuba

Aurelio Otero Villanueva. Aparece nunha listaxe de soldados procedentes de Cuba que en agosto de 1897 son socorridos na Coruña con roupas e 15 pesetas.

Cirilo Pereira Iglesias. Aparece nunha lista de licenciados da guerra de Cuba en 1891 no corpo Brigada de Transporte.

Martín Posada Barros. Soldado de Redondela falecido en Cuba.

Fermín Puertas de Manuel. Mariñeiro ordinario ferido de contusión leve na Fragata Numancia, comandada por Casto Méndez Núñez, tralo ataque ao Callao (Cuba). .

Ángel Sánchez Rodríguez (Saxamonde, 4-2-1867). Fillo de José e Florentina. Veciño de Saxamonde e de oficio labrador. Artilleiro da Batería de Montaña do Décimo Batallón de Plaza é licenciado do exército o 16-3-1894. Na Coruña embarcara para Cuba no vapor-correo Alfonso XIII o 22 de marzo de 1890.

Francisco Ventín Casqueiro. Soldado procedente de Cuba que en abril de 1897 chegou a Santiago de Compostela. Naquela cidade descansou no aloxamento de El Imparcial, sendo socorrido con 15 pesetas e 5 máis por orde do Arcebispo de Santiago, antes de continuar viaxe cara a Redondela.

 

        Da guerra en Puerto Rico poderiamos citar aquí a:

Francisco Iglesias Lamas. Natural de Redondela, solteiro, camareiro, soldado do Batallón provisional número 3, 6ª Compañía de guarnición en Puerto Rico. Morreu en San Juan en 1895 aos 27 anos. Fillo de Manuel Iglesias e Josefa Lamas.

Probablemente se refire aos seus descendentes a seguinte nova de 1902: Francisco Iglesias Lamas, de Redondela, ten dereito a percibir o seu “alcance de Cuba”, que se atopa xa axustado.

 

Repatriado de Cuba. Fundación Illa de San Simón

 

Outras novas

1897, xaneiro. Verificouse en Redondela unha postulación a prol dos soldados enfermos e feridos que regresan de Cuba e Filipinas. A comisión precedida pola banda municipal, estaba formada polo alcalde, Luciano Fernández Gándara; o abade párroco de Redondela, Bernardino Couñago; o vicario de Vilavella, Francisco Alonso; o concelleiro, Olimpio Táboas; o secretario do Concello, Paulino Otero García; e o escribinte do Concello, Casto Castro.

 

1898, maio. Na estación de Redondela foi visto un inglés tomando notas do movemento de tropas. O reloxeiro Sr. Testa preguntoulle se era espía dos yankis e el, sen contestar, ocultouse no restaurante.

O 6 de maio de 1898 créase en Redondela a Junta Local de Subscrición Nacional para a Guerra de Cuba, sendo constituída por: o cura párroco de Redondela, Bernardino Couñago (Presidente); o alcalde, Manuel Pérez Rivas; o maior contribuínte, Manuel Amoedo; o mestre de oficios, Manuel García; o Xuíz de primeira instancia, Adolfo Serantes; o médico titular, Fermín Alfaya Martínez; o mestre de instrución primaria, Román Ancoechea; e o obreiro máis ancián, Manuel Arines. Verificouse unha rogativa pública polo triunfo das nosas armas. Na procesión figuraban as imaxes da Virxe da Concepción e o Apóstolo Santiago.

Menos amable sería á manifestación da semana anterior. O chamamento da convocatoria remataba dicindo: “Queimaranse na praza Constitución, punto no que se disolverá a manifestación, varias efixies de suxeitos iankis, paisaxes e poboacións da referida nación e algúns buques da súa mariña de guerra. ¡Viva España! ¡Viva o Exército! ¡Viva a Mariña!”

1898, maio. Din de Redondela, que o domingo último pasou por aquela vila un coche en que ían algúns ingleses levando suxeito a un bastón un pano a guisa de bandeira. Unha muller que o notou, saudounos cun viva España, que foi contestado por aqueles con outro aos yankis. Ante esta provocación, o pirotécnico Ramón Varela, lanzoulles un sacho que foi dar na bicicleta doutro inglés que seguía ao coche, o cal foi a dar coa máquina en terra. Coa maior rapidez volveu montar o ciclista e dando con toda forza ao pedal e apartando os do coche ao gando, lograron poñerse a salvo de gran número de rapaces que a pedrada limpa correspondían á imprudente excitación dos mozos ingleses, pois parece que mozos eran.

1898, xuño. Verificouse en Redondela unha rogativa para impetrar do ceo o triunfo das nosas armas. Na procesión figuraban as imaxes da Virxe da Concepción e do Apóstolo Santiago. Ao acto asistiron numerosas persoas, entre as que ía o concello e varias comisións.

1898, setembro. Indo para Pontevedra o socio da Cruz Vermella, José Martínez Barciela, atopou en Redondela a un soldado enfermo. Levouno en coche a Pontevedra para arranxar a súa documentación na comandancia militar e no concello. Ademais de axudarlle con cartos do seu peto xestionou unha axuda de 20 pesetas da extinguida comisión da Cruz Vermella. Logo levouno á residencia familiar en Alba, para entregarllo á súa nai que non o recoñecía pola larga ausencia e o estado no que viña. Levaba 6 anos en Cuba e padece tuberculose.

Vixilancia desde a praia de Cesantes, 1898.  Blanco y Negro-ABC

Autor: Juan Migueles

BIBLIOGRAFÍA

Historia de las Rías. Varios autores. Faro de Vigo.

Redondeláns para a historia: Antero Rubín. Por Xaime Conde. Publicado en Internovas

Redondela, crónica dun tempo pasado. A Segunda República e o primeiro franquismo. Gonzalo Amoedo e Roberto Gil. Edicións do Castro 2002.

Arredor de nós. Historia da Policía Local 1863-2003. Gonzalo Amoedo López e Roberto Gil Moure. 2003.

SEREN: Nº3. Os Eidos: “A vila dos mortos”. J. A. Orge Quinteiro

Algunos hijos ilustres de Redondela. Grandes Fiestas de la Coca. Redondela 1968. Comisión de fiestas de la Coca.

Unidade didáctica. Persoas que dan nome as rúas e prazas de Redondela. Xose Manuel Moreira Docampo. (Inédito. Fondos da Biblioteca de Redondela)

Antonio Ocampo Otero. Doctor en medicina y cirugía. Bodas de oro abril 1939-abril 1989.

As Illas de San Simón. Aproximación a súa historia. J.A. Orge Quinteiro. Ed. Xunta de Galicia.1999.

La formación del pueblo puertorriqueño. Estela Cifre de Loubriel. Ed. de la Universidad de Puerto Rico, 1989.

Arquivo Cruz Vermella Madrid

ABC

La Voz de Galicia

En Galiciana-Biblioteca Digital de Galicia. Xunta de Galicia: http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es => El Diario de Pontevedra, El pensamiento de Galicia, La Noche, El Correo Gallego, La opinion diario de Pontevedra, El lucense, El eco de Galicia, La correspondencia gallega, El Áncora, Céltiga (Buenos Aires)

Na Biblioteca Nacional de España: www.bne.es => El Día (Madrid), El Imparcial, El Correo español, El Heraldo de Madrid, El Liberal (Madrid), La Época (Madrid)

No Ministerio de Cultura http://prensahistorica.mcu.es=> Boletín Oficial de la Provincia de Guadalajara, Diario de Córdoba, La Correspondencia de España,

Guerra Civil e represión en Redondela

 

1938. Na foto aparece alguén de Redondela sen identificar. Arquivo Luis Pereda

    O 18 de xullo de 1936 produciuse un golpe de estado militar que provocaría a chamada guerra civil española que remataría coa vitoria do bando nacional en 1939. Como consecuencia España veríase gobernada polo réxime fascista do xeneral Franco ata o falecemento deste en 1975. En Galicia, apesares de atoparse lonxe da fronte, exerceuse unha gran represión. O proxecto Nomes e voces (http://vitimas.nomesevoces.net) ten recollidos 4.699 mortes, de todas estas vítimas tan só 1.466 foron fusiladas despois dun xuízo sumarísimo. Redondela non foi allea aos asasinatos, detencións, torturas, humillacións públicas (entre elas raparlle a cabeza ás mulleres e medio bigote aos homes e facelos desfilar pola rúa principal) e demais vexacións que levaron a moitos redondeláns ao exilio. A todo isto habería que engadir as consecuencias dunha posguerra que trouxo consigo anos de carencias e fame.

 

    A illa de San Simón foi un campo de exterminio. Unha parte importante das mortes foron por enfermidades producidas e agravadas pola mala alimentación e as malas condicións hixiénicas. Tan só hai constancia de que se fusilara unha vez na illa. O que se facía era sacar os presos e axustizalos, deixándoos tirados nas cunetas das estradas de Vigo e Pontevedra. O fin que se buscaba e que os atoparan as leiteiras e vendedoras de peixe ben cedo e espallaran pronto o medo polas vilas. Tan só no alto da Concheira foron asasinados ata vinte homes e unha muller. Os mortos foron tantos que o cemiterio de Eidos axiña quedou pequeno, levándose os corpos a enterrar a Vigo. O camión da fábrica de cepillos de Ferrín era empregado para estes “paseos” e os falanxistas redondeláns que os realizaron nunca serían xulgados polos seus crimes e abusos de autoridade.

    Para afondar neste negro período da historia do concello de Redondela remítovos aos libros publicados por Gonzalo Amoedo e Gil Moure que atoparedes na bibliografía. Dadas as limitacións de espazo do blog neste apartado limitareime a amosar listas de falecidos e detidos da nosa vila dos que teño constancia.

Fusilados, "paseados" e torturados ata a morte.

    Están incluídos nesta relación os redondeláns enterrados na fosa común do cemiterio de Eidos, no que repousan 42 republicanos.

Bernárdez Santomé, Luís Telmo. Natural e veciño de Redondela, de 51 anos, fillo de Basilio e Cándida, médico e Xefe Provincial do partido Esquerda Republicana, casado con Isabel Gómez Costas. Condenado a morte e fusilado na Caeira o de de novembro de 1936. Enterrado en Eidos.

(Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/03/bernardez-santome-telmo-redondela-10-04.html )

Telmo Bernárdez Faro de Vigo 2015

 

Bouzón Sobral, José, de 26 anos, naceu o día 1 de abril de 1910, natural e veciño de Cesantes, Redondela, fillo de Dores, camareiro, casado con Concepción Vidal Táboas, apareceu morto a tiros en Soutoxuste, o 12 de outubro de 1936. Enterrado en Eidos.

José Bouzón Sobral. Foto cedida por JM Bouzón

 

Cabaleiro Amoedo, Antonio, de 26 anos, naceu o día 23 de febreiro de 1911, na parroquia de Cabeiro. Labrador, fillo de Emilia, sería torturado e morto a tiros en Cabeiro, aparecendo no Alto da Concheira o 16 de febreiro de 1937. Enterrado en Eidos.

Cabaleiro Amoedo, Emilia, de 54 anos, naceu o día 19 de agosto de 1882, sendo natural de Cabeiro, Redondela. Labradora, filla de Manuel e Antonia, sería torturada e morta a tiros en Cabeiro, aparecendo no Alto da Concheira, o día 16 de febreiro de 1937. Enterrado en Eidos.

Gómez Casal, Jesús “Pincho”. Natural de Redondela e veciño de Reboreda. Foi preso en 1936, por delito de rebelión militar, morrendo na cadea mentres cumpría a pena imposta.

González Cabaleiro, Alejandro “Moco”. Afiliado á Sociedade de Mariñeiros de Chapela. Preso por delito de rebelión militar o 24-9-1936, morrendo no penal de San Cristóbal, Pamplona, cando tentaba fuxir.

González Pasantino, Braulio. Natural de Santiago e veciño de Redondela, casado con Ramona Sánchez, zapateiro. Afiliado á Casa del Pueblo de Redondela. Morto aos 34 anos a consecuencia de mutilacións e tiros de arma de fogo en Cans (Porriño). Enterrado no cemiterio daquela parroquia.

Juan C. Milleiro Sampedro. Arquivo Celso Milleiro

Milleiro Sampedro, Juan Clímaco. Nado en Moaña en 1912 pero de familia redondelá, onde viviu varios anos. Funcionario do servizo de augas do Concello de Pontevedra e militante das Xuventudes Socialistas. O día 20 de xullo de 1936, formou parte dos defensores da legalidade republicana en Pontevedra participando na requisa de armas por orde do Gobernador. Por estes feitos sería detido e condenado a morte, sendo executado o 4-10-1937.

Oliveira Crespo, Alfredo, de 47 anos, natural de Redondela, fillo de Manuel e Filomena, condutor de tranvías en Vigo, cc. Dolores Rivas Rodríguez, pai de Alfredo, Cesáreo, Rafael, Dolores, Josefa, Alfonso, Manuel e Genaro. Apareceu morto a tiros en Mañó (Quintela) o 3-10-1936. Enterrado en Eidos.

Pazos Fernández, Benjamín, de 33 anos, Obreiro. Natural de Redondela e veciño de Vigo. Morto o 18 de setembro de 1936 en Mos a causa de traumatismo craneal por disparo de arma de fogo. Aparición do cadáver no KM 11 da estrada de Redondela a Porriño.

Rodríguez Magariños, Manuel, 33 anos, xornaleiro, de Redondela, condenado a 20 anos (23/12/36), ingresa o 22/2/37 no cárcere de San Cristóbal, no Monte Ezcaba, en Pamplona, onde morre o 2/1/38 .

Silva Ferreira, Xosé, 35 anos, xornaleiro, de Redondela (Pontevedra). C.P. (30/1/37), ingresa o 22/2/37 no cárcere de San Cristóbal, no Monte Ezcaba, en Pamplona, onde morre o 1/3/40.

Veiga Rodríguez, Cándido “Reboreda”. Natural de Reboreda. Morto no convento de Baiona, logo de que conseguira fuxir malferido a un “paseo” en Monteferro. Enterrado en Nigrán.

Veiga Graña, Carlos. De 19 anos, natural de Reboreda, fillo de Cándido Veiga, non constando o nome da nai, albanel, aparece morto a tiros no km. 3 da estrada Redondela-Fornelos, o 18-9-1936- Enterrado en Eidos.

Villar Martínez, Nicanor. De 35 anos, natural e veciño de Redondela, fillo de Miguel e Celia, casado. Mestre e bibliotecario no colexio de xordo-mudos de Madrid. Morto a tiros o 17-08-1936 en Caldas de Reis despois de sacalo do cárcere de Redondela. Enterrado naquel concello.

 

Fotos dalgúns dos 41 republicanos  enterrados en Eidos:

 

Máximo Fernández Rodríguez. Nomes e Voces

Manuel Lustres Rivas-FarodeVigo

Fraiz Castellanos (4º pola esquerda) e familia. cultragalega.org

 

Falecidos e sobreviventes dos campos de concentración alemáns

(Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/1941-ii-guerra-mundial-ivos-campos-de.html )

Presos redondeláns na illa de San Simón

Grupo de presos na illa de San Simón. Pontevedraconfollasverdes-3.bp.blogspot

 

A illa de San Simón (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/a-illa-de-san-simon.html ) foi convertida nun campo de concentración. Tan só se ten constancia dun fusilamento na propia illa, despois o que se facía era sacar presos que á mañá seguinte aparecían mortos nas cunetas. Moitos outros morrerían por mor da fame e as enfermidades. Nun principio serían enterrados na fosa común do cemiterio de Eidos pero a súa pouca capacidade fixo que os cadáveres foran levados a Vigo. Dos presos redondeláns en San Simón tan só foi asasinado o xa citado Luis Telmo Bernárdez Santomé. Os outros redondeláns que estiveron alí presos serían:

¿Ramón Arines?, Ángel Barbeito Cal, Manuel Barros Montero, Jesús Bernárdez Gómez, Telmo Bernárdez Gómez, Fermín Blanco Alfaya, Manuel Blanco Camiña (Vilar), Manuel Bouzas Puertas, Constante Carballido Marcial, Florentino Corugeira González, Constante Estévez Martínez, Jesús Faro Varela, Manuel Fernández Ferreiros (Vilar), Manuel Fernández García, Jesús Frimes Leiga (Reboreda), Manuel Fuente Ortega (Vilar), Manuel Fuente Recio (Vilar), Jesús José Olimpio Giráldez Fernández, Jesús Gómez Casal, Manuel Salustiano Jorge Franco, Manuel Loureiro Pérez, Manuel Martínez Barreiro, José Otero Sánchez, Gustavo Otero Sestelo, José Enrique Pereira Míguez.

Presos na illa.

todoslosrostros blogspot com

Detidos no 36

Álvarez Castro, Manuel, de Vilar de Infesta, preso por rebelión militar en 1936.

Barros Montero, Manuel, de Redondela, mariñeiro, preso aos 16 anos por rebelión militar en 1936, e por delito equiparable a rebelión militar en 1948. Estaría nas prisións do Frontón de Vigo, San Simón, Valladolid, Vitoria, Dueso-Santoña... Partido Comunista.

Bernárdez Gómez, Jesús, de Redondela, mestre, preso no cárcere de Redondela, onde cumpriu os 18 anos, e en San Simón, sen causa. Sería liberado por un erro burocrátrico, fuxindo entón á outra zona, onde pelexaría no Exército, acadando o grao de tenente. Izquierda Republicana.

Bernárdez Gómez, Telmo, de Redondela, mestre, condenado a reclusión perpetua por rebelión militar, despois da petición inicial de pena de morte. Estaría preso no cuartel de San Fernando, en Pontecaldelas, San Simón, Figueirido, Provincial de Pamplona e castelo de San Cristobal (Pamplona). Izquierda Republicana. Este e o anterior eran fillos de Telmo Bernárdez Santomé, ao que vimos anteriormente.

Blanco Alfaya, Fermín, de Redondela, mestre, preso na illa de San Simón, sen causa. Sería liberado ao pouco tempo, sen cargos. Partido Galeguista.

Blanco Camiña, Manuel, de Vilar de Infesta, preso por rebelión militar en 1936, entre outros centros no cárcere de Redondela, San Simón e no Frontón de Vigo.

Blanco Villar, Pompeyo, de Reboreda, preso por rebelión militar o 19 de agosto de 1936, preso no cárcere de Redondela e no Frontón de Vigo. Presidente da Casa del Pueblo de Redondela.

Bouzas Puertas, Manuel, de Reboreda, Secretario da Casa del Pueblo e vicesecretario do Sindicato Agrícola de Reboreda en 1936. Preso por rebelión militar o 30 de setembro de 1936, pasou polo cárcere de Redondela, Frontón de Vigo, San Simón e Pamplona. Volveu a ser detido en 1948 por delito equiparable á rebelión militar, sendo condenado a dez anos de reclusión, estando no Dueso-Santoña, ata que saíu en liberdade vixiada o 15 de xullo de 1953. Partido Comunista.

Domínguez Santorio, Arturo. Veciño de Chapela detido en decembro de 1936, porque se atopaba reclamado polo Xulgado militar de Vigo por rebelión.

Cupóns de racionamento de Redondela, 1937. Foto:numisjmgnozal files wordpress

Detidos durante a Guerra

Albizúa Cabaleiro, Herminio, de Chapela, militar preso no campo de prisioneiros de Santoña (Santander), en novembro de 1938.

Álvarez Cruz, Jesús, de Trasmañó, fuxido ao monte, sen presentarse a filas detido o 11/10/1939.

Crespo Pozo, Álvaro, de 23 anos. Natural de Redondela e veciño de Madrid. Afiliado ao PSOE. Aos 18 anos acude a Madrid e ingresa como voluntario no exército. Fixo a guerra no exército republicano con grao de oficial. Ao remate é detido e destinado primeiro á cadea e logo a un batallón de traballadores. Despois pasa de novo á cadea e finalmente, nos inicios dos corenta, é desterrado a Redondela por 2 anos en liberdade vixiada.

Covelo Campos, Manuel. Veciño de Chapela, soldado do exército Republicano, ferido de gravidade e posteriormente feito prisioneiro polos nacionais en decembro de 1938 en Fraga (Huesca).

Rodríguez Chamorro, Enrique Ramón. Natural e veciño de Redondela, de 32 anos, zapateiro. Xulgado en Vigo por incitación á rebelión co resultado de sentenza a prisión 6 anos.

Villar Rivera, Faustino. Natural de Redondela e veciño de Gijón, fillo de Bernardo e Dolores, 31 anos, casado, obreiro. Garda municipal de Gijón con ascendente na Casa del Pueblo; capturado cando fuxía a bordo do vapor "Gaviota". Condenado a 15 anos.

Presos en Bilbao ao cair a cidade

Humberto González Castedo, Domingo "Tortiño de Pepa do Raio" e Ramón Bas Rodríguez.

Detidos a principios de 1942

Detidos a partires da detención en Portugal dun grupo dirixente do Partido Comunista.

Francisco Darriba Pérez "Paco do Monte do Cuco", Segundo Freire Rivas "Cabanelas", Manolo Domínguez Esteiro "Peixiño" e Ramón Amilibia (avogado vasco desterrado que residía en Redondela).

Detidos entre finais de 1947 e febreiro do 48

Detención de 18 redondeláns que con dous vigueses serán xulgados o 21-9-1948 por delito equiparable a rebelión militar.

Domingo Amoedo Crespo, Manuel Barros Montero, Manuel Bouzas Puertas, Raimundo Cal Fernández, Demetrio Díaz Lamas, Fermín Docampo Figueroa, Leopoldo Garrido Leirós, Fermín González Casal, Bernardino González Tojeiro, Rafael Hermida Sánchez, Manuel Migueles Esteiro, Antonio Ocampo Otero, Nicanor Ocampo Otero, Florencio Soto López, Ángel Tejedor Moyano, Manuel Villar Alonso, Antonio Villaverde Figueroa e José Villaverde Figueroa.

Autor: Juan Migueles

BIBLIOGRAFÍA

Redondela, crónica dun tempo pasado. A Segunda República e o primeiro franquismo. Gonzalo Amoedo e Roberto Gil. Edicións do Castro 2002.

Episodios de terror durante la Guerra Civil na provincia de Pontevedra. A illa San Simón. Gonzalo Amoedo López e Roberto Gil Moure. Ed. Xerais.

Arredor de nós. Historia da Policía Local 1863-2003. Gonzalo Amoedo López e Roberto Gil Moure. 2003

As Memorias de Manolo Barros. Autobiografía dun militante comunista. Gonzalo Amoedo. Edit. Fundación 10 de marzo.2006.

Asociación de familiares y amigos de los represaliados de la II República.

www.afar2rep.org

Ministerio de Cultura. Portal de Archivo Españoles. http://pares.mcu.es

Nomes e Voces. http://vitimas.nomesevoces.net

Todos los rostros. todoslosrostros.blogspot.com

A represión franquista na comarca da Coruña. Lourenzo Fernández Prieto.

Foro de historia militar Gran Capitán http://www.elgrancapitan.org/foro/viewtopic.php?p=891483

Azul Bilbao 1933. Materiales para la historia del falangismo en Vizcaya. Asesinatos del 4 de enero de 1937: las víctimas falangistas. https://azulbilbao1933.wordpress.com/

Facetas de actualidad española. 4-1938, n.º 12 (La Habana-Cuba)

En Galiciana-Biblioteca Digital de Galicia. Xunta de Galicia: http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es=> El Pueblo Gallego e Hoja Oficial del Lunes.

Pontevedra nos anos do medo. Xosé Álvarez Castro. https://anosdomedo.blogspot.com/2011/03/juan-milleiro-sampedro-un-defensor-da.html?fbclid=IwAR2NLEOUj12nrhzcni0qMM5L7mo_WYWczKIryamIu4vxCTqhytsn-MILLpE

Aportes: Celso Xabier Milleiro.