Toponimia: TRASMAÑÓ

Vistas desde Coto da Aguia. Foto: J. Migueles

TRASMAÑÓ (San Vicente): Pode proceder do preindoeuropeo mun-n/mun-d (monte). Outra teoría sería que tal como aparece en 1528 baixo o nome Tras Mañoo, o significado sería “detrás de Mañoo”, sendo Mañoo unha fortaleza ou castelo que se atoparía entre Trasmañó e Cedeira.

Barrios

Cabanas: De capanna (casa pequena, cabana). No Rueiro (2005) Estrada de Cabanas, trazado da N-552.

Cabanas. No Diccionario Madoz (1850) lugar de Cabanas. No Catastro actual, Cabanas.

Praia de Cabanas (Cabanas). Toponimia da Costa. No Rueiro (2005) Baixada á Praia de Cabanas.

Igrexa: Hai máis de 600 localidades co nome de Iglesia, case todas en Galicia, seguramente serían modernizacións oficiais.

Trasmañó. No Rueiro (2005), Estrada de San Vicente de Trasmañó e tamén Estrada Cabeiro a Trasmañó.

Toponimia menor

As Albagueiras. No Censo de montes baldíos, realengos e de dono non coñecido que se atopan no Partido Xudicial de Redondela (1845) recollido como monte, Alboqueira. No Catastro actual, Albagueiras. No Rueiro (2005) Camiño da Albagueira.

Coto de Albagueira.

Fonte Albagueira

Matos de Albagueiras. No Catastro actual.

NOTA: Lobagueira. Preto deste lugar atopamos un marco da Real Dehesa da Lobagueira citada en Visitas ás reais devesas e plantíos na provincia de Tui da xurisdición do Partido Valle de Fragoso (1785)

O Arieiro. No Catastro actual (2020), Arceiro.

O Aveleiro

Barros, As de. No Catastro actual (2020), Las de Barros.

Camiño de Barros.

A Barxa

Baxeiras, as. No Catastro actual (2020).

A Bellota

Besada, a. No Catastro actual (2020).

Bico o Burro. No Catastro actual (2020).

Boqueiriño da Auga. No Catastro actual (2020) Bocadiña de Auga.

Burro, o. Chamado polos mariñeiros ao punto da costa onde se asentou a empresa Aucosa.

Cabadexa, a. No Catastro actual Carbadexa. No Rueiro (2005) Camiño da Cabadesa. Antes do 2005 Camiño da Moradita.

Cabadiñas, as. No Catastro actual Cabadiñas. No Rueiro (2005) Camiño das Cabadiñas.

Cabo da Pedra: Accidente xeográfico. É de supoñer que habería unha gran rocha pero na actualidade a costa está moi alterada polos recheos da empresa Aucosa. Aparece no Catastro de Ensenada (1752), O Cabo da Pedra, como límite de Trasmañó e Chapela. No Rueiro (2005) Camiño Cabo da Pedra.

Camiño das Cabras / Camiño das Fraguas

Campo Darriba. No Catastro actual (2020).

Campo Ghutierres, o. No Catastro actual Campo Gutierrez.

O Campo do Medio

Campo San Vicente. No Catastro actual (2020).

Canteira do Cuco (Monte Mirallo).

Carrascal / As Minas.

Castiñeira. No Catastro actual (2020).

A Cavada

Alto das Cavadas

Cemiterio Protestante

O Cerrado

Chan da Cruz (Cedeira/Negros/Trasmañó): Debe o seu nome a unha gran cruz gravada nunha rocha onde hai un conxunto de petróglifos. Algúns investigadores a databan na Idade Media co fin de cristianizar o lugar, outros defenden que é un motivo máis do grupo de petróglifos. Hai poucos anos con motivo dun xuízo promovido pola Comunidade de Montes de Man Común de Trasmañó ditaminouse que o linde entre Cedeira e Trasmañó sería esta cruz.

Chan de Humberto, a

Chan do Rato /A Castellana

Chan Redondo. No Catastro actual (2020).

Chan Redonda Darriba (Monte Mirallo).

Chan Redonda Dabaixo.

O Cocho. No Catastro actual (2020) Cochos.

Muíño dos Cochos

Cocho do Lago. No Catastro actual (2020).

Cocho do Rei. No Catastro actual (2020).

Cortes. No Catastro actual (2020).

Coruta. No Catastro actual (2020).

Cotarel (Cabanas). É un diminutivo de coto, pequena prominencia, monte de pouca altura e de forma cónica. Nun documento de 1562 aparece Lugar de Cotarel. Non documento de 1749, lugar do Cotarel. No Catastro actual Cotarel. No Rueiro (2005) Camiño do Cotarelo.

Coto Barolo, o

Coto da Aguia

Coto da Cavada Nova (Monte Mirallo).

Coto da Rola

Coto Ladrón

Coto Ferreira

Coto Formiga

Coto Grande. No Catastro actual (2020).

Coto da María.

Coto Rachán

Coutada do Pexego. Recollido como Coutada dos Pexegos. No Catastro actual (2020) Coutada do Pexego.

Coutiño, o

O Cristo

A Cuchilla

Cuco, o. No Catastro actual Pinar do Cuco e Quinta do Cuco. No Rueiro (2005) Camiño do Cuco.

Devesa do Cuco

A Curuta

Detrás da Lagoa

A Devesa de Candeán de Abaixo

Devesa de Candeán Darriba.

Devesa do Rei.

Eido dos Barrabás

Eido do Castaño (Chapela/Trasmañó). No Catastro actual (2020).

Falucho. No Catastro actual (2020).

Ferreira. No Catastro actual (2020).

Fondonciño. No Catastro actual (2020).

Fonte das Bouzas. No Catastro actual (2020).

Fonte dos Eidos

O Fondón

Río Fondón

NOTA: Olmo do Fondón. Citado no Catastro de Ensenada como linde entre Trasmañó e Chapela.

Fontiña. No Catastro actual Fontiña.

Camiño da Fontiña. No Rueiro (2005) Camiño da Fontiña.

Fuerte do Tío Benigno

Igrexa Vella. Lugar onde se atopaba a antiga igrexa evanxelista. No Catastro actual Iglesia Vella. No Rueiro (2005) Camiño da Igrexa Vella.

Laceiras. No Catastro actual (2020).

Lagoa do Río, a

Lagoa Grande

Lamosa, a. No Rueiro (2005) Estrada da Lamosa.

Chan da Lamosa

O Costal de Lamosa

Eira da Lamosa.

Fonte da Lamosa. No Catastro de Ensenada (1752) aparece a Fonte da Lamosa como límite de Trasmañó e Chapela.

Laranxo

A Leira do Muíño. No Catastro actual Leiras do Muíño. No Rueiro (2005) Camiño Leira do Muíño.

Lugar do Muíño. No Catastro actual (2020).

Longarela. No Catastro actual Congarela. No Rueiro (2005) Camiño da Longarela.

Lugar das Cortes

A Martaraña

A Millada. No Catastro actual (2020) Millada.

A Mina.

Monte Mirallo (Cabeiro/Cedeira/Chapela/Trasmañó): Pode definirse como un sinónimo de mirador, lugar con boas vistas, xa que o sufixo -allo podería actuar co significado de ‘resultado dunha acción’. Nun documento da Deputación de Pontevedra de 1845, Penide ou Mirallo. Penide sería unha pequena cota do Monte Mirallo, que é o conxunto montañoso que abrangue as parroquias de Cedeira, Trasmañó, Cabeiro e Chapela. Hai unhas décadas, na posta en valor dos restos arqueolóxicos da zona (mámoas, petróglifos...) citouse o nome de Monte Penide en varias publicacións, polo que hoxe segue a empregarse este termo errado nos estudos que se fan sobre a zona.

Mirallo. Citado no Catastro de Ensenada (1752) como linde entre Trasmañó, Chapela e Candeán.

Coto da Moradiña

Muíños do Fondón ou dos Achado x2 (O Fondón/ Trasmañó): Dous muíños de canle. O de arriba ten na entrada unha cruz protectora no lintel, outras 3 nunha pedra do lado dereito e enriba de estas o que parecen marcas de canteiro. O que está máis abaixo, ten acaroado unha corte para o porco feita de ladrillo. ( 42°16'12.17"N, 8°39'25.23"O)( 42°16'11.96"N, 8°39'25.71"O)

Muíño dos da Quinta (O Fondón/ Trasmañó): Muíño de cubo cadrado con entrada en diagonal. Preto dos anteriores e dentro dunha propiedade privada pechada cun muro. (42.270146, -8.656789)

Muíño de tía Carme (Trasmañó): Muíño de canle do que apenas se conserva o buraco de entrada da auga e o inferno. ( 42°16'10.26"N, 8°39'22.04"O)

Muíños do Coto x2 (Campo Ghutierres/ Trasmañó): Son dous muíños de canle. Sen tellado e en risco de desaparición polas árbores que medran no seu interior. (42.269475, -8.653679)

Muíño de Baltasar (Pazón/ Trasmañó): (42.268520, -8.651758 ): Muíño de canle, sen tellado.

Muíño de Alfonso de Lagho (Albagheira/ Trasmañó): Muíño de canle, sen tellado. (42.268777, -8.649102)

Muíño da tía Adelaida (Albagheira/ Trasmañó): Muíño con vivenda. Tan só conserva as paredes. Ten unha cruz protectora na entrada. (42.268546, -8.648918)

Muíño Pequeno (Albagheira/ Trasmañó): Muíño de canle, como o seu nome indica de reducidas dimensións. (42.268198, -8.648809)

Muíño Novo (Albagheira/ Trasmañó): Consérvase unha pontella de acceso formada por unha gran lousa. Presenta unha especie de cazoleta enriba da porta que semella para encaixar unha peza de madeira. Tamén ten unha pequena cruz protectora. (42.268229, -8.648609)

Muíños da Panasqueira x3 (Veigha do Muíño-Albagheira/ Trasmañó): Tres muíños pasando a auga dun ao seguinte. O da parte alta moi alterado e reformado sendo empregado como galpón. Os dous seguintes sen tellado. O do medio presenta a inscrición "1941". O da parte baixa ten dúas portas a de entrada e a que daba acceso a un pequeno almacén. (42.267266, -8.648057)

Muíño de Antonio do Bicho ou dos Cochos (Albagheira/ Trasmañó): Presenta a inscrición: “Año 1878” baixo unha cruz. A boca do inferno está tapada cun metálico porque nel caeu unha muller que pereceu afogada. (42.265788, -8.646730)

Muíño do tío Ramón ou do Cacharello (Albagheira/ Trasmañó): Muíño sobre o que se construíu unha vivenda. En 2021 atópase en obras de reconstrución e ampliación, apesares do cal aparentemente segue a conservarse o muíño. (42.265428, -8.645986)

Muíños do Remixo x2 (Albagheira/ Trasmañó): Son dous muíños de canle, pasando a auga dun a outro. O da parte alta ten acaroado o que debía ser un almacén ao que se accede desde o exterior por unha fiestra. (42.265271, -8.644130)

O Outeiral. No Catastro actual Outeiral. No Rueiro (2005) Camiño do Outeiral. Antes do 2005 Camiño do Eiteiral.

Alto do Outeiro (Cabanas). No Rueiro (2005) Camiño do Outeiro. Antes do 2005 Subida do Correo. Tamén no Rueiro (2005) Camiño Tras do Outeiro.

Panasco

Paus Cruzados (Monte Mirallo).

Pazón. No Catastro actual Pasón. No Rueiro (2006) Camiño do Pazón.

Pé da Raposa. No Catastro actual (2020).

Pedra da Facha (Monte Mirallo).

A Pedra do Couto.

Pedra do Moucho (Monte Mirallo).

Pedriñas, as. No Rueiro (2005) Camiño das Pedriñas. Antes de 2005 tramo da Estrada das Pedriñas, Camiño do Alto e tramo do Camiño das Laxes.

Penas, as. No Catastro actual (2020).

Monte Penide (Cedeira/Trasmañó): No Arquivo da Deputación de Pontevedra: Penide (1562), monte Penide (1785) e Penide ou Mirallo (1845). Hoxe en día aparece en varios visores e mapas como Couto de San Vicente.

Cruz de Penide (Couto de San Vicente): No Couto de San Vicente. Límite histórico de Cedeira, Trasmañó e Cabeiro. Aparece A Laxe de Penide de siesttreira (1581), Cruz da laxe de Pinede (1586). No Catastro de Ensenada (1752) aparece a Cruz de Pinide como limite de Trasmañó, Cabeiro e Cedeira. Hoxe en día aínda podemos ver unha cruz e preto dela outra acompañada do número 2.

As tres fontes de Penide Como linde de Cedeira e Trasmañó (1586) e (1752).

O Pico Burro Dabaixo

O Pico Burro Darriba

Portela Do Rabicho

Porteliñas

Pouso da Merda (Monte Mirallo).

A Poza da Lagoa (Monte Mirallo). Ao largo do tempo vai variando o seu nome: Lagoa de Xidreiro (límite de Cedeira, 1562), Lagoa dos seus Leiros ou Lagoa de Zedreiros (1586), Lagoa de Judreiros que hoy llaman Marco da Lagoa (1697). Como límite parroquial aparece no Catastro de Ensenada (1752) de Cedeira como Laguna de los Ollera e no de Trasmañó, Lagoa de Solleiro. No Rueiro (2005) Camiño da Poza da Lagoa.

Marco da Lagoa (Monte Mirallo): Límite histórico de Cedeira e Trasmañó que como acabamos de ver é citado en 1697. Trátase dunha cruz gravada nunha rocha que serve de miradoiro natural e que pola súa forma recibe nomes como O Cocodrilo ou O Dragón.

Poza da Pazón

Poza Darriba (Monte Mirallo).

Poza da Talisca

Poza Samperes

Queimado, o

A Quinta

O Rabicho

Estreito de Rande (Cabanas)

Cargadoiro de Rande (Cabanas)

Castelo de Rande (Cabanas). Forte defensivo do que podemos observar as ruínas baixo a Ponte de Rande. No Catastro actual Castillo. No Rueiro (2005), Camiño do Castelo. Antes do 2006 Camiño do Castillo. En realidade o camiño conduce ao Cargadoiro de Rande.

Cruz de Rande (Cabanas). Desaparecida. Aparece recollida no Catastro de Ensenada (1752). Estaría na Praia de Rande e serviría de linde entre Trasmañó e Cedeira.

Ponte de Rande (Cabanas)

Praia de Rande (Cabanas/Rande-Cedeira). Nela desemboca o Río Maior, que serve de linde entre Trasmañó e Cedeira. No Rueiro (2005) Camiño Praia de Rande.

Punta de Rande (Cabanas)

Rego das Cabras ou Río Maior (Cabanas-Trasmañó/Cedeira). Regato que desemboca na praia de Rande chamado Rego das Cabras no curso alto e Río Maior preto da desembocadura. Nun documento de 1586 aparece Río Maior e noutro de 1697 cítase Río de Rande que llaman Río Maior. No Catastro de Ensenada (1752), Río Maior e Río mayor de abajo. No Rueiro (2005) Camiño do Río Maior.

A Regueira(Rande (Cedeira)/Cabanas (Trasmañó)).

As Regueiras. Recollido As Regueiras. No Rueiro (2005) Camiño das Regueiras.

O Regueiro. No Rueiro (2005) Camiño do Regueiro. Antes do 2005 Camiño do Cuco.

Remixo, o. No Catastro actual Muíño de Remixio.

Santos, de. No Catastro actual (2020).

A Sapenta

Senras. No Catastro actual (2020).

Sobreira. No Catastro actual (2020).

Sobreira Martarán (Chapela/Trasmañó). No Catastro actual (2020).

Sobreiro. Tamén recollido como Os Sobreiros. No Rueiro (2006) Camiño do Sobreiro.

Campo Sobreiro

Teixugueiras (Monte Mirallo).

A Tol

Trigueira. No Catastro actual (2020).

Veiga da Fonte. No Catastro actual (2020).

Veiga do Muíño, a

Veiga do Río

As Viragallas. No Catastro actual (2020) Viragava.

As Xabreiras / Camiño dos Carros (Monte Mirallo). No Rueiro (2005) Camiño das Xabreiras.

Xan Pérez. No Catastro actual (2020).

Xestal. No Catastro actual Xestal. No Rueiro 2006 Camiño do Xestal.

Outros Rueiro (2005)

Camiño do Bosque de Cabanas (Cabanas). Antes do 2006 Camiño subida do Correo.

Can Branco, Cño. do (Cabanas): En “Eladio Rodríguez González (1958-1961): Diccionario enciclopédico gallego-castellano, Galaxia, Vigo” recóllese: “Can branco, fantástica visión que aparece de noche en las aldeas y en los caminos, y que mira tristemente a las personas con quienes se encuentra. Creen nuestras gentes sencillas que esta aparición augura buenas nuevas.“

Cañizo, Cño. do

Chans, Cño. das

Coruta, Cño. da

Costa da Igrexa, Cño.: Ver máis abaixo Igrexa Vella.

Cotiño, Cño. do (Cabanas).

Eido da Vella, Cño.: Antes do 2005 Camiño núm. 55.

Figueiras, Cño. das

Fondiño, Sendeiro do

Fragua, Camiño da

Laxes, Cño. das

Minada, Cño. da: Antes do 2005 Camiño do Berete.

Monte, Cño. do: Antes do 2005 Camiño do Depósito.

Moradiña, Cño. da:

Pereira, Cño. da:

Pereiras, Cño. das:

Outros. Toponimia histórica

S.XVI

Fonte do Credo, Fonte do Castro, Porto dos Peróns, fonte de Sudreiros, (1586)

(USC>Clero>Mitra1758> Mayordomía de Redondela> Páx. 118-124)

Toponimia recollida no Catastro de Ensenada (1752)

Couto (marco) => limita Trasmañó-Candeán-Cabeiro (1752)

Cuncheiras, as => limita Trasmañó-Chapela (1752)

Piedra do Loureiro => limita Trasmañó-Chapela (1752)

Toxo, o => limita Trasmañó-Chapela (1752)

Río da Vagueira => (1752)

Chan das Teixeiras

O luns día 26 celebrouse sesión ordinaria do Concello, presidida polo alcalde Sr. Dacosta: autorizar ao veciño de Trasmañó, José López Veiga para construir unha casa nunha finca da súa propiedade. Do mesmo xeito, autorizalo previo pago de arbitrio por extracción de canteira de 8 metros cúbicos de perpiaño no monte Penide, no lugar “Chan das Teixeiras”. (19330630 El pueblo gallego)

Para saber máis.

Concello-SNL. Buscador: https://toponimia.redondela.gal/index.php

Concello-SNL. Libros: https://toponimia.redondela.gal/libros.php

Deputación de Pontevedra. Galicia Nomeada: https://galicianomeada.xunta.gal/sixtop/inicio

Autor: Juan Migueles

BIBLIOGRAFÍA

Guía didáctica para escolares: Nº5. Aproximación á toponimia do Concello de Redondela. Álvaro Iriarte Sanromán

Os Nomes da Ría de Vigo II. Gerardo Sacau Rodríguez. Instituto de Estudios Vigueses (Fundación Provigo).2000.

Catastro de Ensenada de Trasmañó

Diccionario Madoz

(USC>Clero>Mitra1758> Mayordomía de Redondela)

Aportes Xurxo Constela.