 |
S. XIX Oleo de G. Vivian. Convento de Vilavella. Foto publicada en
Redondela a través do tempo. Jose Antonio Orge Quinteiro. Ed.
Xunta de Galicia 2001.
|
O
Concello de Redondela tal e como o coñecemos non se formaría ata
1835, ano
no que se aproba definitivamente a abolición
dos señoríos xurisdicionais, que no noso caso significaría a
anexión de Cedeira,
Reboreda, Saxamonde e Vilavella. Certo é que houbera unha
unificación precedente en 1822 pero o réxime señorial
restauraríase ao ano seguinte. De
Vilavella sabemos que pertenceu aos Cabaleiros Templarios e despois
dun período
con señor feudal sería doado por Enrique II en 1371 ao
bispado de Tui, de aí que manteña durante séculos a súa
independencia con Redondela, pertencente ao Bispado de Santiago dende
a súa fundación a mediados do s. XII.
Para
facernos unha idea da poboación da que estamos a falar nun censo de
1799: Redondela ten 300 habitantes, Cabeiro 40, Cesantes 250, Cedeira
170, Negros 38, Reboreda 400, Quintela 40, Saxamonde 170, Trasmañó
90, Vilar 40, O Viso 230 e Vilavella 120. Non aparece Chapela, que
nesta
época aínda
pertencía ao arciprestado
de Val do Fragoso e contaba con 80 veciños. Non sería ata 1820 que
esta parroquia pasaría a formar parte de Redondela, trala aprobación
dunha nova distribución en 47 partidos xudiciais por parte da Xunta
de Goberno da provincia de Galicia. Tamén faltaría na relación
Ventosela, que acababa de separarse de Reboreda en 1786, polo que é
probable que os seus veciños engrosaran o número de veciños de
Reboreda. Este feito unido a que varias das actuais rúas de
Redondela atopábanse dentro dos lindes de Reboreda explica o porqué
de que esta fora a parroquia máis poboada. Chegamos aquí a unha
cuestión que debemos ter en conta ao falar destes
anos,
que sería o feito de que os límites parroquiais seguirán a sufrir
modificacións ata principios do século XX.
Este é un período convulso, saímos da guerra carlista e, pouco
despois, a Raíña rexente María Cristina promulgou unha lei
municipal que lle daría ás ao partido Moderado fronte ao
Progresista. Isto provocou unha revolución que nomeou rexente ao
xeneral Espartero, que tan só tres anos despois vese na obriga de
disolver as cortes e exiliarse a Inglaterra. Na nosa vila, o 8 de
outubro dese ano de 1843, os partidarios do xeneral respaldados polo
alcalde e o xuíz de Primeira instancia conseguen que non se
verifiquen as eleccións nas que presuntamente serían destituídos.
Uns días despois, o 23 de outubro, tería lugar o alzamento de Vigo.
Sen moitos apoios os redondeláns adictos á causa marchan á cidade
olívica participando activamente na revolta, que non chegaría moi
lonxe capitulando a cidade a principios de novembro. Todos estes
acontecementos resúmense nunha inestabilidade política, que a nivel
local tradúcese en sucesivos trocos ao fronte da alcaldía e en
continuas acusacións de irregularidades nos gastos das contas
municipais.
Daquela as eleccións municipais consistían en
que cada parroquia elixía un representante chamado elector,
agás Reboreda e Redondela que escollían dous por ser as máis
poboadas. Estes electores eran os que votaban a elección de Alcalde
Primeiro, Alcalde Segundo, catro Rexedores
e Procurador Xeral. En 1841, despois dunha reclamación houbo que
repetir a elección do Alcalde Segundo e os Rexedores, mais dos
quince electores con dereito a voto faltaron sete. Non semellaban moi
interesados no tema poñendo pobres escusas,
non contestando ao requirimento ou, no caso de José
Puga y Sampayo, representante de Reboreda e párroco da mesma,
deixando as cousas claras porque estaba nunha casa a carón do
edificio onde tiña lugar a reunión e negouse a ir aducindo que:
“habiendo
salido de su casa sólo con chocolate se hallaba en ese momento
atacado de una debilidad que le imposibilitaba concurrir pidiendo se
le eximiese de hacerlo”.
Entre os ingresos do Concello chaman a atención os arbitrios
(impostos) que podían ser: da alfóndega, de pesos e medidas, do
augardente e licores, do viño...
1842. “… que recibí de Juan José Molinos como arrendatario
del arbitrio de un Real en Carro de los que transitan con tráfico
por la calle de Villavieja...”
Nalgún caso tamén se cita aos maiores
contribuíntes que en 1837 serían: Dionisio de Táboas, Pedro
Queimaliños i Evaristo San Pedro.
 |
| 1891, Redondela vista general. Foto: Hauser y Menet. Biblioteca Nacional de España |
Soldos
Podemos diferenciar entre os gastos do Concello varias partidas máis
ou menos fixas como serían os soldos do persoal. Entrarían aquí o
médico titular da vila, Miguel de la Gándara, e os mestres: “
Antonio Sestelo... que con su mujer como maestros elementales de
primeras letras”. Queda ven as
claras o nulo papel da muller nesta época que nin sequera é
recoñecida polo seu nome na súa nómina. Teñamos en conta que a
nivel burocrático a muller era sempre representada por un home, xa
fora polo seu esposo, pai, irmán ou representante legal.
Aparecen tamén varios cargos curiosos como o “encargado do
reloxo”, que sería neste período Juan Francisco Martínez, que en
1844 engade un gasto extra por ter que rectificar unha pezas xunto co
ferreiro Eugenio Fernández. Ese mesmo ano tamén se paga ao
“encargado do tambor de bandos” José Serín por anunciar un
tedeum. En 1845 a “Manuel Cerin tambor por tocar a dos bandos,
uno para el alistamiento y otro animando los días de sorteo en la
actual quinta”.
Outros empregados do concello serían o depositario, o secretario, o
alguacil e o porteiro.
Lactancia
e cárcere
Outros soldos aos que tiña que facer fronte o consistorio eran os
das Nodrizas, mulleres que lle daban o peito aos nenos e nenas
orfos. O número destes aumentaría considerablemente se comparamos
os datos de 1835, 1841 e 1844. Estas partidas permítennos saber os
nomes non só das mulleres, algunhas das cales repiten varios anos,
se non tamén os dos nenos e nenas, así como a súa idade.
“…
satisfechos a Juana Casal, de Cedeira, por la lactancia de una
expósita que se le puso a su cargo en todo el año de 1835...”
1841.
“A Manuela Garrido vecina de Villavieja por 3 meses de lactancia de
un niño expósito llamado Carlos... A Juana Casal de Cedeira por 3
meses de lactancia a una niña llamada Paciencia... A María Figueroa
de Cedeira por 3 meses de lactancia de una expósita llamada Rosa...
“
1844.
“ Lactancia
a expósitos: A María Figueroa de Cedeira que lacta a Rosa de 5 años
cumplidos por seis meses... A la misma por la lactancia de Narciso de
exposito de edad de 8 meses por 5... A Juana Casal de Cedeira por la
lactancia de María Paciencia de edad de 5 años cumplidos por 6
meses... A Josefa Docampo por la lactancia de María Manuela
exposita de dos años menos un mês y medio por 6 meses... A Juana
Otero de Redondela a Manuel Savino exposito de edad de 4 meses menos
3 días por 5 meses... A Manuela Garrido que lacta a Carlos exposito
de edad de 6 años escasos por 6 meses... A María Rosa Rodríguez
de Trasmañó por 6 meses de lactancia del expósito Nazario Manuel
de edad de 6 meses la cantidad de... A Josefa Vieitez de Cedeira, por
la lactancia del expósito Juan José de edad de 9 meses por 6 meses
que vivió la cantidad de...”
Nos datos anteriores omitín os das mulleres
doutros concellos, porque daquela Redondela era un partido xudicial
composto polos concellos de Redondela, Soutomaior, Pazos de Borbén e
Mos. Ao ser cabeza de partido cobrábase aos outros concellos por
algúns servizos como o xa comentado da lactancia de expósitos e
tamén polo do cárcere. Neste último caso o gasto era o do alumeado
e o soldo dos gardas, pero tamén as obras para adecentar a mesma:
1833.
“Recibí del depositario de Villavieja … importe de luz, leña y
paja que han gastado de mi tienda para los presos y guarda... Antonio
Milleiro”.
“…
por el conocimiento de la escalación de la carcel que lo verifico el
maestro Juan Fontan, com dos oficiales que ocuparon dos medios días,
com mas un día que ocupó el Fontán en dirigir los oficiales...”
Tamén existía unha partida para a atención médica, que incluía
ao médico e ao boticario, e outra para axudar aos presos pobres, que
coma os demáis gastos era xestionada polo Alcalde Carcelero,
cargo que neste período
desempeñaba Miguel García.
Relixión
Outros
cargos habituais era o das festas relixiosas afrontándose
gastos por: a procesión do Corpus, o sermón de Coaresma,
a festividade da Candelaria ou a festividade da Virxe da Concepción
patroa do Concello. Tan só un ano antes da unificación do Concello
(1835) había uns pagos máis xenerosos como: “el
alumbrado diario del Santísimo Sacramento” ou“al
cura párroco de esta villa por reparos de la ropa de la iglesia”;
e tirando do fio:“al
mismo cura párroco por atender a las ropas de la iglesia”. Tamén
tiña a súa parte o “sacristán
de la iglesia de esta villa por tocar las campanas en los sábados de
todo el año para la concurrencia de las misas de la Concepción”.
A Monarquía tamén traía os seus gastos: “... al Comisionado
que entendió en la función celebrada en esta villa por el
cumpleaños de la Reina Nª Sª Dª Isabel Segunda”, ”...por los
fuegos artificiales en la función celebrada por los días de la
Reina Nª Sª Dª Isabel Segunda”.
 |
| 1898, Redondela vista xeral. Foto: La revista moderna |
Outros
pagos fixos
Tamén se fan pagos pola subscrición ao Boletín Oficial de
Pontevedra, Anales Administrativos ou ao Diario de
Administración. Pagábase tamén ao partido de Tui polos
arbitrios municipais e pola celebración dunha feira e mercado.
Outra partida sería para as comunicacións así, por exemplo,
podíase pagar á persoa que comunicase á capital de provincia o
resultado do sorteo dos quintos (mozos que ían realizar o servizo
militar) ou pola condución deses quintos á capital e en xeral das
comunicacións urxentes, como no seguinte caso:
1844. “El
depositario entregará a Manuela Crespo, vecina de esta villa la
cantidad de... por 5 veces en 5 días que fue com pliegos al Sr. Jefe
político... com el resultado de las elecciones para Diputados y
senador... “
Outros casos sería o do traslado de presos:
19-12-1842....
entregará a los Nacionales Antonio Barros, Benito Soto y Agustín
Sánchez 30 r.v. Que deben haber por el Reglamento por el día de hoy
y el de mañana... a fin de conducir a todo seguro al reo, D. José
Bentura Álvarez, Presbítero, a la capital de Pontevedra, por orden
del Sr. Juez en 1ª Instr. de este partido... para a espurgar su
condena de rentas
de causa formada...
En
canto aos
pagos do material empregado no Concello permítenos coñecer o nome
dalgúns tendeiros da vila e ata do xefe de Correos:
1845. “… a D. Antonio de
Otero del comercio de esta villa … por papel común que ha
suministrado para el gasto de este ayuntamiento y boletas de
alojamiento...”
1844. “... a D. José
Otero Administrador encargado de Correos de esta villa y su partido
por el correo de este Ayuntamiento...”
Pagos extraordinarios
O paso do exército supuña un
gasto extra nos fondos municipais como sucedeu en 1842: “…
entrego a Antonio de Otero de esta vecindad 74 reales por el importe
de 8 arrobas de yerba y 3 ferrados de maíz que se dieron por
raciones a los caballos que estuvieron en esta vila con Excmo.
Capitán General”.
En
1845 baixo o título “Gastos
obligatorios de policía urbana”
aparece: “por premios de muertes de animales dañinos...”.
Semella que aquel ano os raposos atacaron os galiñeiros e o
Concello promoveu a caza deste animal pagando 20 reais polos machos,
30 polas femias e 40 polas femias preñadas:
“A Francisco Antonio Landin
vecino de Cabeiro por premio de la muerte de una zorra preñada, otra
vieja libre, un zorro viejo y tres zorrillos... A Manuel Vicente
Milleiro vecino de esta villa por la muerte de un zorro macho... A
Juan Antonio Carballo vecino del Viso por la muerte de otro zorro...
A Rafael Carballido vecino de Villar por la muerte de otro zorro... A
Pedro Táboas vecino del Viso por la de otro zorro... A Francisco
Blanco de idem por la de otro zorro... A José Agustín Pérez de
Sajamonde por la de otro zorro... A Gregorio Pérez de Cesantes por
una zorra preñada... Juan Alonso de Cedeira por una zorra... A Juan
Manuel Costas de Quintela por otra zorra... A Manuel Alvarez vecino
de Negros por una garduña o marta... A Jose Santorio vecino de
Chapela la muerte de una zorra...”
Lamentablemente esta
lista veríase aumentada nos seguintes meses.
 |
Os "sofás" na Praza Constitución, 1935. Foto publicada en
Redondela a través do tempo. Jose Antonio Orge Quinteiro. Ed.
Xunta de Galicia 2001.
|
Obras
Por último citar algúns pagos por obras e reparación das rúas:
1842. “… que
satisface al maestro cantero Juan Fontán por la conclusión del
enlosado de la plaza, sofás, guarda ruedas, puente y paredes de la
plaza para la pescadería...”
Este primeiro pago é moi interesante porque fala dos “sofás”,
que fan pensar nos bancos de pedra que permaneceron na praza
Constitución ata xuño de 1924 data na que o Concello acorda
a súa retirada. Isto non sentou ben entre a poboación quen
protestou, pero a decisión estaba tomada e os bancos foron
substituídos por uns máis modernos de metal e madeira. Os
“sofás” serían trasladados ao Paseo da Xunqueira ata
a súa retirada durante as obras motivadas pola construción do
parking. Tan só se salvou un
banco que sobrevive solitario nun recuncho
da Alameda.
10-3-1842.
“Al
maestro herrero Eugenio Fernández por cinco libras de hierro y su
trabajo... Al
maestro herrero de Villavieja por 6 libras de hierro y su trabajo...
Al maestro herrero Robustino Tavoas por 8 libras de hierro y su
trabajo...”
10-8-1843. “Juan
Fontán, canteiro veciño do Viso, recibín do concello... para hacer
la cabada desde el hospital hasta Pousadouro...”
28-12-1845.
“...a
Ysidro Labadia por la colocación de 21 vidrios en las puertas y
ventanas de la Casa Consistorial incluso masilla y su trabajo …”
30-12-1845.
“...a
Andrés Arines carpintero... rectificación de la balaustrado del
balcón de la Casa Consistorial”.
20-9-1846. “Miguel
Acuña, mestre Canteiro comprueba el estado de unas obras.”
 |
| Un dos "sillóns" na Xunqueira, nevada de 1961. Foto cedida por Sebastián Fdez. |
Autor:
Juan Migueles
BIBLIOGRAFÍA
España_sagrada_theatro_geographico-histórico
de la Iglesia de España.
Tomo 22 e 23. Enrique
Flórez. Madrid 1767 e 1799.
1767 De la Iglesia de
Tuy desde su origen hasta el siglo décimo sexto
1799
Continuación de las memorias de la Santa Iglesia de Tuy
BOE-www.boe.es => Gaceta de Madrid,
Boletín
Oficial de la Provincia de Guadalajara, Boletín
de noticias
Internovas
Deputación
de Pontevedra. https://atopo.depo.gal/
=> Contas municipais do concello de Redondela
1830-1837/1835-1840/1841/1841-1843/1843/1844. Expediente de eleccións
municipais. Redondela (1841)
1924/06/27La Voz de Galicia
Aportes orais.
