domingo, 30 de julio de 2023

1823-1833. A Década Ominosa. Os Voluntarios Realistas.

 

Conquista das trincheiras de Santa Margarita diante de A Coruña 15-7-1823. Óleo de Hipólito Leconte

            En abril de 1823 o exército francés coñecido como “Los Cien Mil Hijos de San Luis” invadiu España para destituír ao réxime liberal instaurado trala Revolución de 1820, o chamado Trienio Liberal (1820-23), en favor do rei Fernando VII. Da comezo deste xeito a chamada Década Ominosa (1823-1833), no que Fernando VII volve a instaurar o absolutismo. Trala morte do monarca a loita pola sucesión daría pé á Primeira Guerra Carlista.

            En Galicia, o xeneral Morillo, conde de Cartagena, que mandaba o Exército do 4º Distrito Militar (Asturias, León y Galicia), pactou un armisticio co xeneral francés Bourke. Esta traizón ao goberno liberal facilitaría a invasión francesa en 1823. Así Morillo pasaba de ser un heroe da independencia dos franceses en 1809, a volver a loitar en Pontesampaio 14 anos despois, pero esta vez como aliado dos franceses. Tralo combate, Morillo enviou un oficio desde Redondela informando ao xeneral francés Bourke: «Ayer tarde, a las cinco, fue atacado un destacamento liberal que tenía en el Puente de Sampaio de 700 hombres que vinieron de Vigo, y que eran de los más escogidos de las fuerzas que había en aquella ciudad. Estos no pasaron el Puente y se quedaron de la parte de acá, obstruyendo el paso con carros, y colocándose en las posiciones más ventajosas. Inmediatamente que tuve noticia de esto, hice adelantar los batallones de Santiago y de Compostela, y 100 caballos del Regimiento del Algarve y 40 del segundo. El paso del Puente fue forzado, a las 10, por los Granaderos y Cazadores de Compostela. A los cuales siguió un destacamento de Algarve y Santiago, y el resto de la columna. Todos a las voces de Viva el Rey. Los contrarios intentaron oponerse en vano, y el Puente y las alturas quedaron inmediatamente en nuestro poder, sin haber perdido un solo hombre. La columna siguió a Redondela a fin de impedir que se reunieran los fugitivos. Se han cogido muchos prisioneros, no pudiendo saber en este momento cuantos eran. Y se hubieran cogido muchos más si la noche no hubiese protegido su fuga. Han dejado armas, municiones y mochilas en gran número; y se les han cogido las municiones que llevaban de repuesto».

            A derrota traería consigo a rendición da cidade de Vigo o 4 de agosto. Días despois, o 17 de agosto, prodúcese a capitulación da cidade de A Coruña, co que Galicia pasa a estar totalmente controlada polas forzas absolutistas.

 

Retrato de Pablo Morillo, por Horace Vernet

 

            Uns meses antes, en xuño de 1823, créase o Corpo de Voluntarios Realista, que sería unha milicia absolutista que nun principio estaba integrada polas tropas realistas que se organizaron en Francia para apoiar a invasión francesa e polos membros das partidas realistas que combateran durante o Trienio Liberal. O seu papel baseouse na represión violenta e indiscriminada contra os liberais, que levaría a moitos deles ao exilio.

            Os cambios políticos desta época afectaron ao ordenamento interno de Galicia e ás deputacións provinciais. O Real Decreto do 15 de xuño de 1814 suprime as deputacións. O 7 de marzo de 1820 restablécese o réxime constitucional como deputación provincial única para toda Galicia, en A Coruña. O 13 de abril de 1822 volven a crearse 4 provincias pola aprobación do decreto do 27 de xaneiro dese mesmo ano, sendo estas: A Coruña, Lugo, Ourense e Vigo.

            Tralo decreto do 10 de outubro de 1823 ábrese unha loita pola capitalidade da provincia entre Tui, Vigo, Pontevedra e Redondela, se ben a nosa vila sería a que tivo menos opcións de conseguilo. A cuestión quedaría resolta o 30 de novembro de 1833, quedando Galicia dividida nas provincias actuais: A Coruña, Lugo, Ourense e Pontevedra.

            Volvendo ao Corpo de Voluntarios Realistas durante este período tentouse controlar os seus excesos e abusos de poder mediante un regulamento datado en 1826. nos anos posteriores a guerra as súas labores de manter a orde pública asumían as competencias de calquera corpo policial ao uso: deter ladróns, evitar pelexas... Esta milicia de civís armados viviu momentos de desapego á coroa con varios intentos de sublevacións o que levou a que o goberno a 16 de febreiro de 1834, promulgara o Real Decreto de Formación de la Milicia Urbana, disolvendo o Corpo dos Voluntarios Realistas. A milicia organizaríase en todos aqueles pobos maiores de 700 veciños, habendo un por cada 100 habitantes, sendo necesario cumprir cunha serie de requisitos económicos para pertencer á mesma.

            Nas contas do Concello de Redondela de 1826 dáse conta das carencias do Corpo de Voluntarios Realistas, polo que se aproban unha serie de impostos co que dotar a estes milicianos cun equipamento axeitado:


            ... que el Batallón Realista de este distrito se compone de 577 hombres incluso en esta partida los Cabos y Sargentos y que de estos solo hay armados con fusil tan solamente 110 faltan 457 para el completo que de correajes solo hay 40 y necesitan mas 527 incluso las cartucheras que por igual orden, solo hay 6 sables y se precisan 172 para sargentos, cabos, granaderos y cazadores; que solo hay 3 cajas de guerra y faltan 5 con sus respectivos pitos y faltan 2 cornetas. Que dicho cuerpo solo hay 6 casacas y 6 murriones faltan do por consiguiente todo el mas vestuario segun se evidencia del oficio pasado a esta corporacion por el Comandante de dicho cuerpo, han acordado que no haciendo o teniendo presente los arbitrios que antes de ahora han propuesto y constan del expediente consecuente hallan por conveniente bajo la superior aprobación dotar los arbitrios siguientes:

            Que en el cuartillo de vino que se beneficie en todos los puestos públicos de las parroquias de donde son los voluntarios Realistas que componen el Batallón se le cargue dos maravedies, que al año poniendolo en Administración por un cálculo aproximado podrán llegar a la cantidad de 30.000 reales.

            Que en libra de carne que se beneficiese en dicho distrito se le cargue 2ms. Y podrá ascender al año por un cálculo aproximado puesto en administración a la cantidad de 4.000 rs.

            Que se cargue al uno por ciento en las ventas de toda clase de ganado que se vendan en las ferias de Arcade, Amoedo y Moscoso de esta comprensión y ascenderán a 6.000 rs.

            Que en ferrados de frutas que se beneficien en los mercados de esta villa y ferias referidas 4ms. Y podrán ascender al año a la suma de 1.200 rs.

            Que el carro que cargado de vino entre en el distrito se le imponga un real y ascenderá al año a 1.400 reales.

            Que en millar de pescado que se beneficie en esta se le impongan 8 ms. y llegará la cantidad de mil reales.

            En cada caballería que cargada de pescado salga de esta villa se le impongan 16 ms. Y ascenderán a la suma de 400 rs.

            Que el beneficio que se concibe sobre el aguardiente ascenderá a la suma de 2.000 rs.

            Que por cada pipa de vino que se enbarque en los puertos del distrito para otros pueblos se le cargue un real y ascenderá a la suma de 800.

            Que las cantidades que demuestran componen la suma de 50.800 rs. salvo error segun se demuestra...

 

Antiga ilustración publicada pola Real Asociación Española de Cronistas Oficiales


            Ao ano seguinte os membros do Batallón de Voluntarios Realistas reducírase un pouco, ata os 545 membros, e seguía a financiarse cos impostos municipais. Atopamos aquí un ilustre persoeiro de Redondela que evitou que se cobrara o imposto polo peixe saíndo en defensa dos interese dos mariñeiros: “...cuyo impuesto no tuvo efecto por haverlo prohivido el Ayudante de Marina de este Distrito D. Juan O´Doherty, y el arrendatario ceso en la percepción”. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/odoherty-brown-john-bolyborron-irlanda.html ). Apesares das cargas fiscais a dotación da milicia non variara moito: “... 160 fusiles con sus correspondientes correajes... cien fusiles inutiles sin tener mas que setenta bayonetas...Correajes del propio modo inutiles treinta...”. En canto aos uniformes a cousa non melloraba: “Uniformados en el Batallón no hay ninguno y para poder estarlo se necesita en un computo aproximativo dos cientos setenta y un mil nuevecientos reales...”. Estas carencias estendíanse por todo o territorio español calculándose que de 200.000 voluntarios aproximadamente tan só a metade estaba ben equipado.


            Entre os redondeláns que formaron parte do Corpo de Voluntarios Realistas podemos citar a:


Ignacio Manuel María Pereira (Reboreda).

Foi a figura máis destacada desta época concedéndoselle o mando do Corpo de Voluntarios Realistas de Galicia. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/pereira-ignacio-manuel-maria-reboreda.html )


Tomás Criado (Vilavella)

Tomás Criado, traballou como cereiro, deixando este oficio aos tres meses para converterse en oficial dos voluntarios realistas. Destacouse pola cruel persecución que exerceu contra os liberais de Redondela. Exerceu como escribán de Vilavella. En setembro de 1842 nomeouse así mesmo membro da Xunta de Goberno de Redondela. Encadrado no grupo carlista local e desempeñando o cargo de procurador síndico foi suspendido en outubro por desacato, pero seguiu presentándose no concello amparándose nun oficio do xuíz de primeira instancia que desautorizaba ao Xefe Político Provincial. Era sobriño de Antonio Solla, antigo comandante de voluntarios realistas de Cambados.


Bernardino Queimaliños Iglesias (Redondela, 1778/Redondela, 1861)

Nomeado Primeiro Comandante do corpo de Redondela en 1825 e 1833. Foi avogado da Real Audiencia da Galiza e avogado e asesor letrado da administración de mariña de Redondela. Alcalde de Redondela cando menos en 1826 e 1832. Síndico procurador xeral do gremio de terra e familiar do Santo Oficio da Inquisición. Era propietario de cinco casas en Redondela.


Diego de Soto (Chapela)

En 1830 é proposto ao Capitán Xeneral de Galicia como Primeiro Axudante, para organizar a Milicia de Voluntarios realistas da provincia de Tui. Daquela era: veciño de Chapela, maior de 30 anos, propietario, oficial de Milicias retirado da época da Revolución; está reputado en concepto público por suxeito de boa conduta, bos sentimentos e desafecto ao sistema”.


Juan Troncoso y Ochoa.

Nomeado Segundo Comandante do corpo de Redondela en 1833.


            A esta lista podería engadirse pola divulgación dos seus ideais absolutistas o nome do bispo Dámaso Egidio Iglesias Lago (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/03/iglesias-lago-damaso-egidio-vilavella.html )

Autor: Juan Migueles


BIBLIOGRAFÍA

O cemiterio dos Eidos da vila de Redondela. Xosé Manuel Moreira Docampo. Concello de Redondela, 2022.

Guerra Civil de 1823: intervención del general inglés Wilson en ayuda de la Galicia liberal.

Antonio Meijide Pardo.

España en la historia. https://espanaenlahistoria.org/episodios/los-voluntarios-realistas/

Wikipedia

Los “otros gallegos” en Portugal: exiliados realistas y conjuras absolutistas durante el Trienio Liberal (1820-1823). Camilo Fernández Cortizo. Universidade de Santiago de Compostela.

Diccionario Biográfico de España (1808-1833). De los orígenes del liberalismo a la reacción absolutista. Alberto Gil Novales.

Arquivo Deputación de Pontevedra. atopo.depo.gal >Expediente de eleccións municipais. Redondela (1841)

La Situación de Galicia

Estado militar de España (Ed. en 16º) 01/01/1833, páxina 175.

Diócese Tui-Vigo. http://www.diocesetuivigo.org/visita%20pastoral/vigo%20teis/chapela.html

Arquivo Deputación de Pontevedra. Contaduría de propios e arbitrios. Redondela Nova. Voluntarios realistas (1827) e (1828)

https://atopo.depo.gal/Record/arc.ADP_0003436976

 

sábado, 29 de julio de 2023

1702 A Batalla de Rande en primeira persoa.

 

Representación da Batalla de Rande. Royal Museums Greenwich

 

Un dos documentos máis importantes que se conservan sobre a Batalla de Rande en 1702, é a testemuña en primeira persoa do veciño de Redondela Domingo Martínez, do que xa falamos no apartado adicado aos imaxineiros (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/01/imaxineiros-ebanistas-de-redondela.html ). Este ebanista sufriu o saqueo da súa casa e o seu taller, sendo o seu relato recollido polo frade de Cesantes, Manuel Mos y Roza. Este relato sería remitido polo xeneral Rubín (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/rubin-homent-antero-evasio-redondela-3.html ) a Casto Sampedro (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/sampedro-folgar-casto-antonio-redondela.html ), grazas ao cal pasou a formar parte dos fondos do Museo de Pontevedra.

O máis interesante desta narración é que non se limita a describir a batalla, se non que nos describe os posteriores saqueos, centrándose sobre todo nas profanacións de igrexas e conventos. Tamén da conta da pillaxe dos propios veciños cando se retiraron as tropas.

A transcrición do texto sería a seguinte:


En el año de 1702 a 23 de ¿?re. Llegó a dar fondo la Flota de España al Puerto de Redondela en el sitio de Cedeira, Ría de San Simón; constaba dicha flota de 40 40 navíos, 18 de la flota y 22 de la Armada Francesa, a quien Regía el General Chaternau y por General de flota D. Manuel de Velascoy Tejada Caballero del Avito de Santiago Natural de Sevilla; que temido de la Armada Inglesa hurtaron la rota a este Puerto de Galicia y aviendo tenido noticia que el enemigo Yngles avía echado la gente en el Puerto de Santa María y saqueado la contada presteza procuraron el desenbarcar la plata y pasarla a Lugo y desde allí a Madrid como se hizo con mil y seiscientos carros, y cada carro quatro cajones y apenas habían llegado dichos carros a la Villa de Padrón cuando el dia domingo 22 de octubre llegó la poderosa Armada Ynglesa olandesa, y el Ymperio que toda constaba de 300 navios y pasando por el lado de Cangas sin gastar tiro de Polbora se entraron en la ria de teis y habiendo echado una cadena mil de maderos y cabos desde el Castillo de Randi al otra parte del corveiro, de una y otra parte gruesa artillería para defensa de los navios, y aquella noche unas doce (diez y siete) lanchas enemigas quisieron tentar la cadena y fueron rechazados del Castillo de Randi y del Corveiro con los tiros de la Artillería y el día lunes 23 a las once o doce del día al tiempo que estaba la marea quasi llena en el sitio de teis desenbarcaron hasta 4.000 Yngleses y se fueron derechos al Castillo de Rande sin que le hiciesen cara ni rechazo los nuestros y estando a la vista el D. Principe de Barbanzon Gobernador del Reino (con la mayor parte de la Nobleza) mucha gente de Milicia y ocho Compañía de a caballos todos a la vista y no se le hizo Contradicion alguna y así a su salbo llegaron sin gastar tiro de Polvora a Rande de donde por la mar ayudados de las Mareas y viento que lo tubieron prospero un torbellino de agua que duró dos oras, los navios cuasi zinquentta en derocados todos al castillo para romper la cadena y entrar con los navios de la flota, los del desenbarco Yngleses llebaron el castillo de rande por lo haber desamparado los naturales y quedan en el solo los soldados y artilleros franceses, hasta doscientos y algunos andaluces soldados que muchos de ellos murieron y de los navios habieren eechado una bomba en el Castillo y reventando hizo gran daño, en ellos y así desbarataron entraron los Yngleses en el Castillo enarbolando su estandarte y visto por los de la mar que estaba por suyo el Castillo se pusieron a desbaratar el frente del Corveiro con la artillería del Castillo y de los navios que de pronto rompieron la cadena por la parte del Castillo y despues se rompio al medio que aunque dos navios franceses uno al lado del castillo y otro al lado del fuerte dados fondo pelearon hasta que fueron del todo apresados por el enemigo: a este tiempo venía la armiranta Ynglesa Capitaneando su Armada que arrojaba mas fuego de si que el monguíbelo cuando los de francia le echaron un borlote de fuego que se apreso con ella y rebentando le pego fuego fue intempestibamente por que les ayudaba el torbellino de agua que a la sazon cayo y no hizo mucha presa el fuego en ella. Asi se ocuparon con perdida de mas de 50 personas que al apagarle fueron abrasados y arrojados a la mar, y visto por los dos Generales de francia, y de flota, que tenian sus tiendas en el fuerte del cobeiro, la victoria de los enemigos, el de la flota por su mano pego fuego a la capitana y el de francia a la suya y a este modo todos les pegaron fuego escepto dos de la flota que les dieron barreno los demas todos se quemaron, y aunque los dos de la guardia de la cadena quedaron apresados no quedaron de provecho y asi les quemaron la víspera que se fueron: guarnecidos los Castillos de de su gente, y guardando el Artilleria de Bronce que el general de francia habia puesto en las guarniciones que toda la llebo y alguna si dejó fueron de hierro y las rompidas sin provecho: los dos Generales se escaparon a Pontevedra el de la flota y el de francia a Santiago quedaron muchos cautivos franceses y andaluces y gallegos que pasados 4 días los soltaron; el dia martes 24 hicieron el desembarco en la Portela en el sitio que llaman muymenta 6000 hombres, 2000 Yngleses 2000 olandeses y otros 2000 Ymperiales y enderezaron su jornada a esta Villa de Redondela de donde hicieron grande destrago y saqueo llebando todo quanto los moradores tenian y mucha plata y oro de los de la flota que tenian en las casas y en la marea de la Batalla se habia desembarcado en el muelle donde todo perecio que aseguran todos y el general se perdieron de plata oro grana añil campeche tabaco chocolate bainilla cacao culambre y mil sarandajas que de aquella tierra se traye mas de 14 millones, y se repartieron en ramos para saquear la tierra y los de la villa lo mas que pudieron lleban sus trastes fue a la feligresia de Reboreda a donde les cogieron todo llegando el enemigo hasta los montes de amoedo y Castiñeira tras del ganado mayor y menor y cerdos las feligresias-yglesias que saquearon son las siguientes Redondela Villavieja: el convento lo dejaron como caballeriza, Zedeira, San Esteban Cabeiro San Bicente San Fausto Teis Billar Sajamonde Nespereira Zepeda Revoreda San Pedro de Cesantes la feligresia del Biso, aqui no llegaron a la Yglesia, La Ysla de San Simon, esta toda la quemaron, Sta. Cristina San Adrian de los Cobres quemada la Yglesia y la de Domayo, Meira no y la de tiran todas estas feligresias y Parroquias saquearon y profanaron no dejando Y mas de Nuestra Señora que no pusiesen en pedazos quitandole los brazos a todas quantas ymagenes y donde hallaba crucifijos les pusieron en menudas piezas ni retablo dejaron que no pusiesen en pedazos en la Yglesia de Cedeira el Sagrario con las Sagrads Reliquias ¿? queno se hallaron, en Quintela su anejo lo mismo aunque las sagradas reliquias fueron halladas de unos labradores que con la decencia que pudieron las llebaron a un sacerdote que las consumio: la gente toda atonita durmiendo por los montes y lloviendo de dia y noche los aldeanos circunbecinos fueron peores que los yngleses porque robaron en las aldeas y en el lugar cantidad de ropa dinero y muchas alajas perdido el temor a Dios y en la villa despues de retirado el yngles a su Armada a los vecinos acometieron a hurtar las alajas que habian quedado en cada Casa y portearlos a las suyas en grabe daño y mi casa no fue la que menos padecio porque me hurtaron los vecinos gran cantidad de centeno frascos dos redondos mucha talavera adrezo de cocina espejo escoba mucha herramienta de mi oficio acha y formones un Santo Domingo de madera todo por el jardin quedo todo destruhido y acabado que en muchos años no lebantaran cabeza muchos como yo uno de ellos que ni una camisa me dejaron ni ropa sino la que me quedó a cuestas y de mi muger e hijas En el dia jueves 26 del mes de octubre siete imperiales me dieron dos balazos encima de San Martin de Castiñeira en el sitio que llaman a bouza da mosca y de alli me llebaron por muerto a la feligresia de Amoedo y de alli a la de moscoso donde estube 13 dias, despues me trajeron a la Villa y en el tiempo que estuve en la aldea a su salvo los vecinos hicieron el saqueo de mi casa y en particular una compañia de caballos que existia en esta Villa de Redondela esa fue la que hurto casi todo lo que habia quedado despojo del yngles que fue llamado de repente y dejaron muchas alajas por llevar o por no poder llevarlas: pero el dia 30 despues de haber levantado las anclas y acabar de saquear lo que pudieron de los navios quemados a la boca noche venian cantidad de chalupas llenas de enemigos con intento de poner fuego a la villa en esta sazon estaban ya sen compañias de milicia del Condado de Salvatierra y una centinela que los vio avisó con un tiro de arcabuz y a esta seña se huyeron todos y no bolbieron mas por estar ya recogidas las anclas que aquella noche y tarde habian recojido y asi se fueron, aunque a la salida delas Islas de Bayona tuvieron gran Batalla Nabal no se con que Nacion que duro mas de ocho oras, hizo separacion el Ymperio del Yngles por haber ultrajado y profanado tantas Yglesias pues aninguna perdonaron sino ala de Redondela que no tocaron en ella sino en las sepulturas en las demas yareferidas todas llebando las campanas de todas escepto las de Reboreda todo lo susodicho sucedio sin añadir cosa alguna antes callo algunas cosas por no ser molesto es así la verdad y lo firmo de mi Nombre en Redondela a 20 de ¿bre.?de mil setecientos y dos años. Domingo Martínez.

Son 20 Parroquias y un convento de Monjas y otro de Frailes Franciscanos. -las monjas 72 y los frailes 20 – estaba en la Ysla de San Simon.

Autor: Juan Migueles


BIBLIOGRAFÍA

Arquivo da Deputación de Pontevedra.

[Relación de la Batalla de Rande] [Manuscrito]. -- 1702 2 f. ; 32 cm Manuscrito Acompaña carta do 30 de xuño de 1923, dirixida a Casto Sampedro polo capitán Antero remitíndolle o documento e unhas anotacións de Casto Sampedro. Sinatura : Sampedro, 23-22

https://atopo.depo.gal/Record/arc.DEPO00200189756


 

 

 

 

 

martes, 25 de julio de 2023

Emigración: Redondeláns en varios países de América.

 

Agardando para embarcar, Vigo. Postal.

Como xa vimos, os principais destinos da emigración redondelá a América foron Brasil (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/06/emigracion-de-redondela-brasil.html ), Arxentina (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/01/emigracion-de-redondela-arxentina.html ) e Estados Unidos (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/06/redondelans-en-estados-unidos.html ), se ben este último nun período máis acoutado de tempo. Tamén falamos de Cuba (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2023/07/emigracion-redondelans-en-cuba.html ) e México (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/11/emigracion-de-redondela-mexico.html ), pero como veremos a continuación non foron estes os únicos países daquel continente ao que chegaron os nosos paisanos.


Bolivia

José Jiráldez Valdivieso. N. en Redondela B. 16-4-1656 en Redondela. Capitán. Secretario de Cámara de la Real Audiencia Charcas (actual Sucre (Bolivia)). Alí casou e tivo descendencia.



Chile

Gregorio González Blanco. Fillo de José González (Oubiña) Blanco (B. Red. 18-3-1657) casado en 1713 con Ana Pérez Alonso. En Santiago de Chile casou en 1750 con Margarita de los Alamos de Vieira y Acebedo. Foron bisavós de Domingo de Santa María González de los Alamos, presidente de la República de Chile (1881-1886).

Antonio Carballo (Redondela, Pontevedra, ?) Era xenro dun socialista de Vigo que foi tenente alcalde no ano 1936. Estivo exiliado preto de Valparaíso en Chile onde tiña un hostal.


Colombia

Pedro de Cerezo. Nado en Vilavella onde foi bautizado o 12-9-1733. Residente en Cartago en 1783.

Enrique Pereira Ibáñez. Doutor en Ciencias Químicas e industrial con residencia en Vigo. Como o seu pai foi encarcerado, neste caso en Pontevedra. En xuño de 1950 é posto en liberdade, tendo que acudir todos os meses a asinar ao xulgado ata que o 1-6-1956 causou baixa por traslado a Vigo. En 1960 saíu para Colombia para facerse cargo da dirección dunha empresa metalúrxica.


Guatemala

Juan Antonio Araújo, casado con Francisca de la Bamitma, eran veciños da cidade de Nova Guatemala no século XVIII. O seu fillo Carlos Araújo casou con Rosalía Núñez de Araújo e eran veciños de Vilavella. En Redondela nacería o seu fillo Carlos Jacinto Araújo Núñez en 1804.


Panamá
Juan Prego. En 1535 é autorizado a viaxar a Nombre de Dios (Colón-Panamá).


Paragüai

Juan Rodríguez Cotta. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/rodriguez-cotta-juan-vilavella.html )

Manuel González Táboas (Redondela, 1911). En 1928 era presidente do Casino Español de San Lorenzo de C. Grande (Paraguai).

Manuel González Táboas (N. Redondela cara a 1876). Fillo de Angel Gonzalez (N. Teis (Vigo)) e de Teresa Táboas “La Trona” (N. Redondela cara a 1850). Emigrou a Paraguai e os seus descendentes están repartidos por Paraguai e Argentina.


Puerto Rico

José Rivas Romero. Fillo de Francisco Rivas Chispas e Mª Tomasa Romero Figueroa. Gobernador de Mayagüez (Puerto Rico) na primeira metade do s. XIX.

Felipe Ramón Cordero Carrete (Redondela 4-3-1894). Con dous anos marchou a Puerto Rico, de onde era orixinario o seu pai, quen se licenciou en Menciña en Santiago, onde casou. Felipe Ramón foi membro do Seminario de Estudos Galegos, do Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento e da Real Academia Galega. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/cordero-carrete-felipe-ramon-redondela.html )


Santo Domingo

Juan Navarro, natural del Redondela, é autorizado en 1539 a residir en Isla Española (Santo Domingo).


Venezuela

A mediados do século XX había unha nutrida de redondeláns en Venezuela, realizando en 1958 un aporte colectivo de fondos para axudar á construción de melloras no campo de fútbol de Santa Mariña. Acadouse a cifra de 26.466 pesetas, colaborando: señorita Milagros Villasante Pérez, señorita Aurora Pazos, señorita Rogelia Villar Alonso, Manuel Pazos, Andrés Villasante, Jacinto González, José Figueroa, Manuel Figueroa de la Iglesia, Manuel Núñez Otero, Manuel Senra e Delfín, Luis e Jaime Dacosta de la Iglesia.

Outros redondeláns en Venezuela naqueles anos serían:

Domingo Tojeiro Esteiro Mingos Peixiño”. En 1956 volve a Caracas despois de visitar Redondela. Anteriormente estivo emigrado en Brasil.

Roberto Pérez González “Radar”. Industrial establecido en Venezuela nos anos 50-60.

Autor: Juan Migueles



BIBLIOGRAFÍA

Diccionario Hispano de Apellidos y Blasones. Tomo III

Biblioteca del Congreso Nacional de Chile. https://www.bcn.cl/historiapolitica/resenas_biograficas/wiki/Domingo_Santa_Mar%C3%ADa_Gonz%C3%A1lez

La formación del pueblo puertorriqueño Estela Cifre de Loubriel. Editorial de la Universidad de Puerto Rico, 1989. ISBN 084770887X, 9780847708871

Cuadernos de Estudios Gallegos. Instituto Padre Sarmiento de Estudios Gallegos, 1972

O cemiterio dos Eidos da vila de Redondela. Xosé Manuel Moreira Docampo. Concello de Redondela, 2022.

Crónicas de la emigración. Gallegos en Cuba. Individualidades: su huella imborrable en una Nación. Mario Luis López Isla.

En Galiciana-Biblioteca Digital de Galicia. Xunta de Galicia: http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es => Vida Gallega, El Centinela de Galicia

La Opinión, El Compostelano, La Noche

Pares. Portal de Archivos Históricos de España.

Aportes Celso Milleiro.



Emigración: Redondeláns en Cuba.

 

 

Emigrantes galegos en Cuba. Arquivo Martín Fernández, de Ribadeo

Na primeira metade do século XIX xa atopamos en Cuba a:

José María Mos de la Rosa. (Cesantes). En 1838 iniciou os seus estudos de menciña sen apenas medios na Universidade de Santiago, chegando os seus compañeiros a ofrecer unha obra teatral para que puidera cubrir os seus gastos. Logo acadaría o mérito na Universidade de Narbona (Francia), establecéndose finalmente na Habana (Cuba), onde acadaría gran reputación como médico.


Jacobo Gil de Avalle Valladares (Redondela, 25-7-1783/ Murcia, 12-2-1871). Entre 1835 e 1838, exerce na Habana (Cuba) como Mariscal de Campo e Subinspector General de Artillería. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/03/gil-de-avalle-valladares-jacobo.html )


A perda de Cuba como colonia española supuxo a incautación de propiedades e a saída do país de moitos emigrantes alí establecidos. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/12/1898-guerra-de-cuba.html )


A crise do carbón provocada polo inicio da I Guerra Mundial, provocou unha nova emigración, principalmente entre a clase mariñeira. Cuba volve a converterse nun punto de destino, aínda que a maior parte opta por Estados Unidos. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/06/redondelans-en-estados-unidos.html ). A crise financeira daquel país no 27 provocará o regreso de moitos emigrantes a España pero tamén a saída cara outros países como Cuba.


Claudio López Lago (O Viso). En 1927 volve ao Viso acompañado da súa esposa e filla despois de 22 anos en Arxentina. Pouco despois saen con destino a Cuba.


Manuel Míguez Alfaya. En 1925 visitou Redondela despois de 22 anos en La Habana.


Benigno Pazos García (Redondela, 29 de julio de 1904). Fillo de Ramón e María. Chegou a Cuba o 13 de xuño de 1920, no vapor inglés Victoria. Na Habana converteríase en comerciante especializado na importación de viños, licores, sidras, conservas e víveres desde os Estados Unidos e España entre outros países. Ocupou varios cargos no Centro Gallego, a Beneficiencia Gallega e o Casino Español da capital cubana.


Tamén cabe citar a unha mestra nacida en Cuba:


López Fondevilla, Rosa María (La Habana (Cuba))

Chegou a Pontevedra procedente de Cuba aos 12 anos. Naquela cidade aprobaría as oposicións en 1933. Ao ano seguinte comeza a traballar na escola de nenas de Reboreda. En 1958 trasládase á Graduada de Redondela na que permanecera ata que un accidente a obriga a xubilarse aos 66 anos.


Futbolistas en Cuba

Cando menos tres, foron os futbolistas de Redondela que chegaron a disputar a Liga Cubana nos seus inicios:

Bernardino Míguez Alfaya. Chegou a proclamarse campión da liga cubana a principios dos anos 20 gañándose os alcumes de “El Tanque” e “El León Gallego”. En 1924 estaba de volta en Redondela, pero un par de anos despois volvería emigrar a Cuba.

José Villar Mínguez “Villar I””Carracha (Redondela): Irmán do tamén futbolista Nicha, dianteiro do R. C. Celta. José xogaría de central nos principais equipos da cidade de Pontevedra. En 1926 emigrou a Cuba como fixeron varios membros da súa familia. Alí xogou no “Hispano América”, da Habana. Axiña destacou no novo equipo volvendo con varias medallas, entre elas unha coa inscrición “al inmenso Carracha alma del Hispano”. En xaneiro de 1928, ao pouco de volver, aparece aliñando co Alfonso XIII para enfrontarse ao Deportivo.

José Lamas Gómez “Lamas” (Redondela). Como xa vimos estivo emigrado en Uruguai. Porteiro que xogara uns meses no R. C. Celta, emigrou a finais dos anos 20 a Cuba, xogando no Club Hispano América e no Deportivo Centro Gallego. En 1931 regresa a Galicia onde continúa a súa carreira futbolística.

(Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/07/futbol-os-precursores-futbolistas-da.html )


1953-1959 Revolución Cubana

A Revolución Cubana traería consigo a incautación de bens e a ruína de moitos españois alí establecidos que deben abandonar o país, Sería o caso de:


Gerardo Reboredo Rodríguez (Redondela, 1917) casado con M.ª de los Ángeles “Ángela” Vidal Avalle. Emigrantes en Cuba, volveron despois da incautación de bens de Fidel Castro. Emigrarían novamente, esta vez a Miami, de onde nunca regresaron.


Tomás Soto López. Embarcou cara La Habana e Veracruz a principios de 1959.



Autor: Juan Migueles



BIBLIOGRAFÍA

Crónicas de la emigración. Gallegos en Cuba. Individualidades: su huella imborrable en una Nación. Mario Luis López Isla.

O cemiterio dos Eidos da vila de Redondela. Xosé Manuel Moreira Docampo. Concello de Redondela, 2022.

Publicaciones del Archivo Nacional de Cuba. Archivo Nacional de Cuba, 1952.

Faro de Vigo

Galiciana => http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es => El Compostelano, La Noche, Vida Gallega

Aportes Celso Milleiro.

Tramancazos

lunes, 24 de julio de 2023

A Fala. Refráns (1 de 2)

 

Retrato de festa, 1913. Publicada en

Redondela. Crónica gráfica dun pasado recente. María A. Leboreiro Amaro.


 

A cabra co vicio da cos cornos no cu: Cando te empeñas en facer algo mal.

A chorar a Cangas... que che dan un real e unha taza de caldo. Antigamente a xente con cartos, cando morría un familiar, contrataban choronas "profesionais". Canto mais ricos mais choronas levaban. As de mais sona eran as de Cangas, que por tal motivo eran as mellor pagadas

Vai chorar a Cangas que che dan unhas zapatillas.

A falta de caldo boas son codias / A falta de pan boas son codeas / A falta de pan boas son tortas

A familia cercana canto mais lonxe mellor.

A honra é coma un caldeiro de auga.... Se che cae, nunca a recuperas toda.

A loucura e o ser da cordura.

A loucura non ten cura.

A mellor lotaría é o aforro e a economía.

A min non me dan leite as vacas e a outros párenlle os bois: Cando alguén ten moitos cartos e non se sabe como os consegue.

A morte non ten doutor que de xeito.: A todos nos chega o final.

A muller é como a xoubiña, canto máis pequena máis riquiña.

A primeira escoba e a segunda señora. Trato do marido á muller cando casa dúas veces.

A que fode e non empreña, se virgo ten virgo lle queda.: Anacrónico refrán sobre o principal papel da muller noutros tempos que era o de ser nai.

A quen Deus non lle da fillos, dálle o demo sobriños.: Se non tes fillos non agardes que te cuide o resto da familia.

A quen quere saber, dáselle merda a lamber.: Remedio contra a xente que quere saber da túa vida.

A rama non cae moi lonxe da arbore / A mazá non cae moi lonxe da maceira / De tal pau tal astilla. Cando o fillo-a parécese ao pai/nai.

A taberna sen xente ven pouco vende: Dicíao a “Nadora”, famosa taberneira da vila.

Aquí como en Bueu, cada un ao seu: Non te metas na vida dos demais.

As claras da noite son putas. Cando o ceo ao anoitecer colle un color determinado vai vir tormenta.

As que me dan, eu non as quero, e as que eu quero, non mas dan. Cando os casamentos eran arranxados.

Variación: Os que me veñen, non os quero, e os que quero non me veñen.

As sardiñas, por maio pingan no borrallo, polo san Xoan pingan no pan. O borrallo é borralla quente.

Ás veces o can anda tras do rabo e non sabe que o leva posto: Cando buscas explicacións ás cousas e as tes diante, ou mesmo cando buscas algo e o tes ao lado.

Así non hai corpo que aguante, nin bolsillo que resista.: Cando algo custa moito.

Ata o trinta de maio non te quites o saio: Ata o dez de xuño sempre vai mal tempo.

Ata San Andrés andas como ques, de San Andrés en diante medias e ghuantes: Ven o frío.

Atrás virá quen bo te fará. / Detrás virá quen bo te fará. / De fóra virán que bo te farán. / Atrás virá quen ben me deixará.: Cando non se aprecia o que fas.

Avós a facer, fillos a manter e netos a desfacer.: Cando te dan todo feito non sabes o que custou conseguilo.

Barrigha do ghalegho... caldeira do inferno.:

Burro morto, cebada ó rabo.: Despois duna desgraza hai que seguir adiante.

Bo carallo traes, bo carallo levas!: Ti fas o parvo e eu tamén. Cando alguén ven a pedirche que fagas algo que te vai causar un trastorno para favorecelo, pero sen pedilo abertamente.

Cabalo vello non colle andadura e se a colle pouco lle dura.

Cada un é dono do que cala, e escravo do que di.: Ás veces é mellor calar que falar.

Cada un fala da feira seghún lle vai nela. Cada quen ten o seu punto de vista.

Cada un manda na súa fame.: Cada quen manda nos seus asuntos.

Cada un sabe as súas e Dios as de todos.: Cada hai unha discusión cada persoa ten a súa versión do acontecido.

Café fervido, café perdido: Explicación básica de como facer ben o café.

Cambia como a folla do olmo. Cando alguén di agora unha cousa e logo outra.

Cando a miseria entra pola porta o amor salta pola ventá. Os problemas económicos acaban con moitas parellas.

Cando a esposa anda os grilos, mal para pais e peor para fillos.: Fai referencia ao tradicional papel da muller como ama de casa.

Cando a limosna é moita ata o santo desconfía.: Non hai que fiarse de quen malgasta os cartos.

Cando Dios quería ata do Norte chovía.: Cando alguén di: Se Dios quere.

Cando o burro quere ser cabalo é difícil supéralo!: Cando alguén quere facer cousas por riba das súas posibilidades.

Cando o muíño anda atrás do gran. Vai mal a cousa.:

Cando chove e fai sol, peitéanse as bruxas. / Choiva e sol, estase peinando a bruxa.

Cando chove e fai sol, anda o demo por Ferrol, cunha caixa de alfileres, pa espetar no cu as mulleres, e cunha caixa de prendedores, pa espetar no cu os señores.

Cando queren foder ó probe ata do norte chove.: A choiva con nortada afecta ás colleitas.

Cando veñen, veñen todas xuntas: Refírese ás desgrazas.

Cantos máis escaravellos mandas máis merda che carrexan.

Carto gañado, carto papado. / Cristo ghanado, cristo papado: Dise da persoa que gasta axiña o que gaña.

Casa cunha muller limpa e delghada que ghordas e porcas xa se volven elas: Consello machista para escoller moza.

Cazador e troiteiro nen boa meda nen bo palleiro.: Non es bo agricultor se perdes o tempo noutras cousas.

Ceo empedrado choiva de contado / Ceo escamento, chuvia ou vento. Unha formación de nubes que semellan escamas anuncia mal tempo.

Chámame can e bótame pan.: Di o que queiras pero eu vivo ben.

Chuvia do mar e vento da ría cagarría para todo o día (Cagarría= poalla, poalleira)

Coa muller e co diñeiro, non xoghes compañeiro

Comendo así manhá, non morremos hoxe / Se como así mañá, non morro hoxe. Se mañá a comida é tan boa como a de hoxe, non teño ganas de morrer.

Comer e caghar, todo mal é empezar. / Comer e rañar todo é empezar

- Como te chamas? - Come castañas. - E de apelido? - Caldo cocido. - Canto pesas? Mil artesás, canto vales? Mil reales / Como te chamas? Come castañas. O burro as cagha e ti as apañas.

Con bo pan e muita leña, o inverno, a ninguen empeña!

Da familia, ou se fala ben ou non se fala

Da frente á paxareta, para que o demo non se meta

Da banda do mar nin as flores.

Da igual Xan que Perillán.: Tanto ten unha cousa que outra.

De balde e a paus andan os cans.

De broma de broma cheghou o carallo á cona.: Cando alguén ven facéndose o gracioso e acaba fastidiándote.

De Contreras e Quirós líbrenos Dios: Fai referencia a Claudio Contreras Valiñas, político que cambiara de partido para facerse coa alcaldía, e á súa esposa Teresa Quirós Pereira.

De Quirós, Contreras e Leirós líbrenos dios, que do demo librámonos nós. Variación do refrán anterior, no que tamén se fai referencia a Eladio Leirós.

De fóra virán que da túa casa te botarán.: Desconfía dos descoñecidos.

De San Martiño para diante, non hai diaño que aghuante.: Chegada do mal tempo.

Deixa de moela porca. Cando un se metía demasiado con outro.

Despois da Peregrina inverno encima.: As festas de Pontevedra marcan o fin do vran.

Despois dos peidos ven a merda. Cando hai unha tronada moi forte que anuncia unha tormenta.

Detrás de Maio, ven San Xoán.: A festa máis importante de xuño.

Días de fame non son de fartura.: Hai días malos.

Días de todo, vésperas de nada !!: Hai veces en que vai todo ben e, pola contra, outras que vai todo mal.

Diga a miña veciña e teña o meu fol fariña.: Se eu estou ben dáme igual o que fale a xente.

Dios dálle pan a quen non ten dentes.: Cando alguén ten un ben que non desfruta.

Dios dea para comer, que a roupa cómprase.: O máis importante é que non falte comida na casa.

Dios é bo, pero o demo non é malo.:

Dios os da, e o demo os xunta. / Dios os da e eles se xuntan.: Cando se xuntan dúas persoas das que tes unha opinión negativa.

Díxolle o corvo a pegha, vaite para alá que es neghra.: Cando ves nos demais defectos que tes ti.

Dúas cosas hai no mundo que non podo comprender: os cregos ir ó inferno e os médicos morrer. / Hai dúas cousas no mundo malas de entender: os curas iren ó inferno e os médicos morrer.: Crítica a curas e médicos.

Empanada de choco sabe a pouco.: Exaltación da nosa gastronomía.

En can fraco todo son pulghas.: Cando as cousas van mal e póñense peor.

En casa de ferreiro cuchilo de pau.: Cando alguén desatende cousas do seu oficio na súa propia casa.

En febreiro a raia sabe a carneiro.: Momento axeitado para comer raia.

En Paredes non te quedes e terra de pouco pan, o forno de miña soghra cría silvas polo verán.: Crítica a esta parroquia de Vilaboa.

En xaneiro medra o dia a paso de carneiro

En xaneiro non cambies de poleiro

En xaneiro, polo dia o sol e a noite o braseiro

En xaneiro sete capas e un sombreiro. Mes frío.

Entre broma e broma! A verdade asoma.: Falamos de broma pero saen asuntos serios.

Entre pais e fillos non metas os fuciños.: Non te metas en asuntos de familia.

Entroidos mollados, Pascuas enxutas. /Entroidos mollados, Pascuas floridas.

Espirran as cabras, choiva segura. / Espirran as cabras, ven temporal !!

Está un a morrer e aínda está a aprender. / Vai a burra morrendo, vai a burra aprendendo. Nunca é tarde para aprender.

Febreiro se ten máis catro non queda can nin ghato / Adeus febreiriño curto, cos seus días vinte e oito, se dura máis catro non queda can nin ghato. / Vaite, febreiriño corto cos teus vinte e oito se duraras máis catro non quedaba can nin gato nin orellas ao pegureiro nin cornas ao carneiro.: Mes moi frío.

Fillos criados traballos dobrados e casados multiplicados.: Cando casan os fillos dan máis traballo porque tamén hai que atender ás súas familias.

Fillos de quen somos, netos de quen quedamos.: Exaltación dos nosos ancestros.

Fun á casa do veciño e avergoñeime, e voltei para miña casa e arranxeime. /Fum a casa da vecinha e avergonhei , voltei a minha e amanhei.: Cando ías onda un veciño a pedir algo, un favor, unha ferramenta, etc...e, voluntaria ou involuntariamente, non te valía e tiñas que volver e arranxarte polos teus propios medios.

Ghaivotas á terra, mariñeiros á merda: Cando as gaivotas veñen á terra é porque non hai peixe no mar.

Galiña que canta de galo e muller que asubía, na miña casa non pía.: Refrán machista facendo referencia ao recato que debía manter a muller casada.

Ghaliña que non pica na casa xa picou. / A vaca que non come co Boi, ou come antes ou come despois.: Fai referencia ás posibles infidelidades dunha muller.

Ghaliña vella fai bo caldo: Cando unha muller cos seus anos aínda está de bo ver.

Ghracias ao tío rico traballa Perico.: Cando alguén é beneficiado por un familiar.

Granceiro a granceiro, a galiña está enchendo o peteiro.: Cando se consiguen beneficios pouco a pouco.

Goberna María co que Xoan traía.: Muller que administra os cartos gañados polo marido.

Home cansado, carallo levantado

Home pequeno fol de veleno.: Cando alguén é pequeno pero ten mal xenio.

Home refraneiro , maricón ou taberneiro.