Anecdotario Redondelán: diciembre 2023

sábado, 30 de diciembre de 2023

Prateiros de Redondela.

Rúa Prata cara a 1930 Foto: Otto Wunderlich. Fototeca del Patrimonio Histórico

No rueiro de Redondela podemos atopar nomes vencellados aos antigos gremios ou oficios, sería o caso de: Rúa Prata, R. Campo das Redes, R. Cabo dos Fumeiros, R. da Leña, R. do Muíño, R. das Regateiras ou Camiño da Tafona.

A todos estes poderían engadirse nomes xa desaparecidos: Praza do Estaleiro, Pz. Do Mercado, Rúa dos Fornos, Pz. Do Leite, Barrio dos Muíños, R. da Carnicería ou Pz. Do Pan; e tamén nomes que se popularizaron aínda que nunca chegaran a ser oficiais como a Rúa da Herba ou A Canteira. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/toponimia-rueiro-de-redondela.html )

Hoxe imos a deternos na Rúa Prata, nome que xa aparece nun documento de 1521 e que faría referencia ao oficio de prateiro. Pero quen eran eses artesáns e que importancia tiñan na vila para darlle este nome a unha rúa? A verdade é que outros oficios ligados ao arte como sería o dos imaxineiros ou ebanistas estaría moi documentado (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/01/imaxineiros-ebanistas-de-redondela.html ) e ata atopamos bastante información dun canteiro da época (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2023/12/pedro-gonzalez-canteiro-s-xvi-s-xvii.html ). No caso dos prateiros a cousa complícase porque atopei o nome de varias persoas desempeñando este oficio pero apenas temos referencia das súas obras.

Curiosamente a pesares de ser un topónimo do século XVI, polo que habería varios artesáns na nosa vila, a mediados deste século realízase unha oferta aberta para a realización dunha cruz de prata para a igrexa de Redondela.

Escritura de poder de vecinos de Redondela, a Rodrigo Troncoso, regidor, a Juan Botello, procurador general de la citada villa, para concertar e igualar con cualquier platero o plateros de Santiago, o de otro lugar, para realizar una cruz de plata, para la iglesia de Santiago en la citada villa. (1555, abril, 7)

Neste século XVI podemos citar a:

Grabiel Alonso. Prateiro e veciño de Redondela, citado nun documento de 1594 sobre a renda dunha viña. En 1609 sería acusado de “judaizante”.

Gaspar Gómez. Prateiro citado nun documento de 1601 sobre o cobro dunhas casas en Redondela.

Gaspar Rodríguez. Aparece nunha carta de pago de 1578, como prateiro veciño de Santiago, xunto a súa irmá, María Rodríguez, como fillos e herdeiros dos defuntos Manuel Rodríguez e a súa dona Guiomar Rodríguez, veciños que foron da vila de Redondela.

Gonzalo Rodríguez. Prateiro e veciño de Redondela, citado nun documento de 1594 sobre a renda dunha viña.

No S. XVII:

Nicolás Domínguez. Prateiro de Redondela que en 1732 realizou unha cruz procesional para a parroquia de Santiago de Esponseda (Noucos-Ribadavia), para o que se lle facilitou a prata da cruz vella, que pesaba 160 onzas. Recibiu polo seu traballo “cuarenta pesos”.

Juan Durán. Prateiro de Redondela no censo de 1694.

Gregorio Giráldez Duarte. Prateiro veciño de Redondela en 1675 e casado con María Duarte.

Gaspar Gómez. Aparece como prateiro de Redondela en varios documentos de compra de propiedades de 1665 e 1667; e no censo de 1694. Podería tratarse do mesmo Gaspar Gómez morto exhausto en Reboreda cando fuxía dos saqueos realizados polos ingleses despois da batalla de Rande (1702).

Antonio Martínez. Prateiro, veciño de Redondela que en 1705 vende ao seu irmán Domingo Martínez Nieto, parte dunha parra e horta que lle pertence na propiedade "del Cruseiro Viejo de la Esfarrapada".

Antonio Pereira. Prateiro no censo de Redondela de 1694.

Francisco Roupeiro Nogueira. Prateiro veciño de Redondela en 1698.

No S. XVIII:

Joseph Alcalde de Romay. Prateiro veciño de Redondela e do Gremio da Terra en 1719

Fernando Alcalde de Romay. Prateiro veciño de Redondela e do Gremio da Terra en 1719

Francisco de Avilés y Vázquez. Nun censo de 1763 aparece como prateiro veciño de Vilavella. “Idade 30 anos, casado ten unha filla e unha criada. Gaña polo oficio de prateiro que exerce 3 r. v. ao dia: É Casa de Mesón e pola utilidade que esta lle deixa ao ano regulanselle 80 r. v.”. Posible irmán seu sería Manuel Avilés, natural de Redondela, que en 1735 se expón as Informacións de Limpeza de Sangue, por ser colexial electo a unha beca sumulista do Colexio de San
Xerome, destinada aos naturais do bispado de Tui. Constan como pais Francisco de Avilés e Dominga Vázquez.

Juan Crespo. Prateiro nun censo de Redondela de 1712. En 1732 coa súa muller Juana de Amoedo aparecen como padriños dun neno bautizado en Santiago de Redondela. Aparece tamén como prateiro no Catastro de Ensenada de Quintela (1752).

Domingo González de Lamas Carballido. Prateiro nado a principios do s. XVIII.

Domingo Fernández do Casal. Prateiro no Catastro de Enseada de Redondela (1752).

Pedro Fernández do Casal. Prateiro no Catastro de Enseada de Redondela (1752).

Juan Francisco de Figueroa. Prateiro no Catastro de Enseada de Redondela (1752).

Pascual González. Prateiro no Catastro de Enseada de Redondela (1752).

Francisco Pérez. Nun censo de 1763 aparece como oficial prateiro veciño de Vilavella. “Idade 28 anos, casado ten un fillo menor dos 18 anos, e unha filla, ten de utilidade como oficial de prateiro un r. v. e 17 mrs vellón ao día”.

Manuel Pérez. Nun censo de 1763 aparece como prateiro veciño de Vilavella. “Procurador. casado, idade 53 anos, ten na súa compaña un fillo Presbítero e dúas criadas, polo oficio de prateiro que exerce regúlanselle de utilidade tres rr.”

Francisco de Soto. Prateiro no Catastro de Enseada de Redondela (1752). Propietario dun muíño.

O último prateiro atopado sería:

Leopoldo Fernandez Avendaño. Prateiro que vivía na Ribeira, contando 40 anos en 1899 e estaba casado.

Autor: Juan Migueles

BIBLIOGRAFÍA

Los plateros gallegos y el Santo Oficio de la Inquisición. Manuela Sáez González.

Galicia artística en el siglo XVIII y primer tercio del XIX. José Couselo Bouzas.

Catastro de Ensenada (1752) de Redondela e Quintela.

Arquivo da Catedral de Santiago.

Arquivo da Universidade de Santiago de Compostela (USC).

Galiciana>Arquivo do Reino de Galicia.

Fondo Casto Sampedro. MuseoPontevedra.

Censo de Redondela (1694) por Celso Xavier Milleiro.

1763 Expediente de comprobación de bienes, rentas y cargas de la feligresía de Villavieja de Redondela (Mos, Tuy), efectuado por decreto de diciembre de 1760 para el establecimiento de la Única Contribución.http://pares.mcu.es

Aportes Celso Xavier Milleiro e Xosé Moreira Docampo.

miércoles, 27 de diciembre de 2023

O “servizo” do Arcebispado de Santiago a Redondela durante o s. XV.

Igrexa de Redondela. Foto: Loty. Arquivo Histórico Provincial de Lugo

A partires dos privilexios concedidos por Fernando IV á Igrexa de Santiago, cando en 1304 outórgalle a metade das moedas e servizos con que os veciños da terra de Santiago contribúen á Facenda Real, o Arcebispado compostelán comenza a percibir parte das rendas reais. Lembremos que nesta época tanto Redondela coma Cedeira, Reboreda e Saxamonde, que eran señoríos independentes dentro do Partido de Redondela, dependían do Arcebispado de Santiago. Non sucedía o mesmo con Vilavella, que era unha xurisdición do Bispado de Tui. Tampouco falaremos aquí de Chapela e Trasmañó, que aínda en 1561, xúntanse con Teis, reúnense para pagar xuntas a alcabala, que é de 75 reais. As tres freguesías decláranse pobres, viven só da labranza e pertencen a Vigo “según antiguas costumbres”. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/01/historia-da-parroquia-de-chapela-1-de-2.html ) (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/01/historia-da-parroquia-de-chapela-22.html ) (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/05/historia-da-parroquia-de-trasmano.html )

O aumento destas rendas na segunda metade do século XV levou a un enfrontamento entre a Igrexa e a Nobreza. Estas loitas polo poder e a riqueza materializáronse na nosa contorna coa guerra aberta entre o Arcebispo de Santiago Alonso II de Fonseca e o conde de Soutomaior, Pedro Álvarez, popularmente coñecido como Pedro Madruga. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/s-xv-loitas-de-poder-entre-pedro.html )

Na segunda metade do século XV o Arcebispado de Santiago recadaba o servizo en Redondela con independencia das alcabalas da Facenda Real. Así o Arcebispo Fonseca desfrutaba dos seguintes cobros en Redondela:

Servizo

Yten tiene el dicho señor en la su villa de Redondela, de serviçio en cada un año, dos mill e sesenta e seis maravedis, que montan en los dichos çinco años, diez mill maravedis e trezientos e treynta maravedis

Media diezma do porto.

Yten tiene el dicho señor la media diezma del puerto de su villa de Redondela, la qual tovo arrendado Lope Gomez, el año de ochenta e siete por tres mill maravedis, e el año ochenta e ocho e cogiolo en fieldad Vasco de Bouças, e dio por quenta que rento, cinco mill e seysçientos e seis maravedis, e el año ochenta e nueve, cogiolo en fieldad Alvaro de Barçia, e dio por quenta que rentara quatro mill e seteçientos e setenta e quatro maravedis e el año de noventa que rentara diez mill e seteçientos maravedis, e el año noventa e uno que rentara quatro mill e treszientos e veynte e nueve maravedis, que montaron los dichos cinco años, veynte e ocho mill e quatroçientos e nueve maravedis, los quales resçebi dellos. Hazeseme cargo dellos.

Maiordomazgo de pan, viño e outros.

Yten tyene el dicho señor arçobispo el maiordomadgo de la dicha su villa de Redondela, de pan e vino e otras derechuras, las quales Albaro de Barçia, tovo arrendadas el año de LXXXVII por nueve mill maravedis, e el año de LXXXVIIIº por seys mill maravedis, e los años de LXXXIX, XC e noventa e uno a ocho mill maravedis, asy que montaron en los dichos çinco años, treynta e nueve mill maravedis, los quales resçibi. Fazeseme cargo dellos.

Sepulcro de Alonso II de Fonseca. Foto: Ansede, 1930-La Esfera

Por aportar máis datos comentar que en 1481 a recadación de Redondela xunto con Cedeira e Teis (Vigo) é entregada directamente a Álvaro Sánchez de Ávila como tenente da fortaleza de A Barreira para o seu mantemento. Este castelo pertencente ao Arcebispado, do que tan só quedan ruínas, atópase na Estrada, punto clave no camiño que unía Santiago co Ourense. Unha curiosidade é que o pago se realizaba en especie e neste caso era viño, concretamente en 1481, 180 azumbres. Ao ano seguinte sabemos que o recadado ascendeu a 2.000 maravedís. A cifra aumentaría un pouco nos anos seguintes. Así no período 1487-91 o servizo ascenderá a 10.330, o que daría unha media anual de 2.066.

Autor: Juan Migueles

BIBLIOGRAFÍA

La hacienda arzobispal compostelana: libros de recaudación (1481-83 y 1486-91). Escrito por Mercedes Vázquez Bertomeu

Los servicios extraordinarios de la mesa arzobispal compostelana: La señorialización de un impuesto de origen real en la «tierra» de Santigo. Amparo Rubio Martínez. Universidad Complutense de Madrid. Lorca 2008, IV Simposio Internacional de Jóvenes Medievalistas.

Don Álvaro Sánchez de Ávila, tenente de Rocha Forte, o la Nobleza Gallega Bajo-Medieval en la transición hacia la modernidad. Xosé M. Sánchez Sánchez. Archivo-Biblioteca de la Catedral de Santiago

lunes, 25 de diciembre de 2023

O ataque inglés de 1719.

Richard Temple, 1st Viscount Cobham. Obra de Jean Baptiste Van Loo-National Portrait Gallery

Poucos anos despois da Batalla de Rande, acontecida en 1702, (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/1702-batalla-de-rande.html ) e despois de rematada a Guerra de Sucesión, continúan as tensións en toda Europa e España vese envolta na Guerra da Cuádruple Alianza na que se enfronta á coalición do Sacro Imperio Romano Germánico (Alemaña), Francia, Reino Unido e as Provincias Unidas dos Países Baixos. O motivo foi que o noso rei, Felipe V, dirixiu as súas pretensións expansionistas cara a Italia respaldado polo seu matrimonio con Isabel de Farnesio, herdeira do ducado de Parma, o que era totalmente contrario aos intereses dos mencionados países.

Dentro deste marco España envía a Escocia tropas de apoio á causa de Jacobo Estuardo. O 10 de marzo de 1719 sairía do porto de Vigo unha escuadra de 24 navíos e 5.000 soldados, pero días despois sofre un duro temporal en Fisterre. En Escocia as cousas non irían mellor e serían derrotadas na Batalla de Glen Shiel. Os británicos deciden dar un escarmento a esta inxerencia estranxeira e evitar un novo envío de tropas. Polo que lanza varios ataques marítimos, que en Galicia se concretarían primeiro en Ribadeo e despois en Vigo. A principal fonte de información deste último feito é un diario que recuperaría e publicaría Fermín Bouza Brey en Cuadernos de Estudios Gallegos.

O 10 de outubro de 1719 chega ás nosas costas unha flota comandada por Lord Cobham xunto ás forzas navais do vicealmirante James Mighels, que incluían catro navíos de liña: HMS Ipswich, HMS Enterprise, HMS Biddeford e HMS Kinsale. Eran en total 80 barcos de guerra e40 buques de transporte, nos que embarcaron 6.000 soldados baixo as ordes do maior xeneral John Wade. As defensas de Vigo non tiñan moito que facer ante aquel continxente sen axudas do exterior, apesares do cal os ingleses tardaron dous días en render o castelo de San Sebastián. Refuxiados 400 soldados e outros tantos veciños no Castro, comeza un asedio cun continuo bombardeo que rematará coa rendición dos vigueses o día 18 e a entrega da cidade por Don Fadrique González de Soto ao día seguinte. Vigo quedaría arrasado polas bombas. Durante o ataque 469 oficiais e soldados conseguiron fuxir, mentres que 300 faleceron ou resultaron feridos. Por contra, os británicos tan só terían 6 baixas e uns 20 feridos. No Reino Unido este feito é coñecido como La Captura de Vigo ou La Expedición Británica a Vigo.

O motivo de elixir Vigo para o ataque radica en que na cidade estábanse almacenando moitas pezas de artillería que os británicos sospeitaban que era a preparación dun ataque ao seu país. Trala vitoria os ingleses embarcarían moitas destas armas inutilizando o resto. A ocupación da cidade duraría 10 días nas que as tropas adicáronse ao saqueo, do que non se librou a Illa de San Simón, o que precipitaría o abandono definitivo da orde franciscana que alí residía e que acadaría a autorización para marcharse cinco anos despois (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/a-illa-de-san-simon.html ).

A illa de San Simón cara a 1910. Postal. Arquivo Deputación de Pontevedra.

Tamén marcharon sobre Redondela, na que non atoparon oposición, xa que os veciños despois do acontecido en sucesos como a Batalla de Rande (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2023/07/1702-batalla-de-rande-en-primeira-persoa.html ) aproveitaron para fuxir durante o asedio de Vigo. Este feito foi recollido nas fontes británicas: “Su Señoría envió un Partido a Redondella, donde encontraron abandonado el antiguo Fuerte, en la ruina, y los habitantes huyeron. Esta Parte de la Provincia estaba tan consternada, que se cree que la mitad de la gente ha huido a Portugal”. Ante a falla de resistencia o maior xeneral George Wade daría orde de saquear o que quedara e logo queimar as casas.

Os saqueos continuarían sen resistencia en Pontevedra e Marín. Tamén se envía emisarios a Santiago coa ameaza de ocupar a cidade, feito que non chega a acontecer ao pagar os composteláns 40.000 libras a cambio de non ser atacados.