|
Muíño de Antonio do Bicho "AÑO DE 1878", Trasmañó. Foto: J. Migueles |
(Ver
tamén a listaxe de muíños de Redondela na actualidade
https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/03/muinos.html
)
Neste apartado recompilei datos
referentes aos muíños en diversos documentos históricos. Teremos
que ter en conta a variación dos límites parroquiais ao longo da
historia.
O documento
máis antigo referente a muíños que atopei data de
1439: Los
jueces árbitros otorgan sentencias relativas al pleito seguido por
el monasterio de Santa María de Melón y el monasterio de Santa
María de Armenteira sobre la posesión de unos molinos en Redondela.
No
Arquivo da Universidade de Santiago atopamos datos dos muíños de
Cedeira. En 1562 xa se fala do Cocho
del Molino e,
pasando o tempo, este lugar sería chamado en 1697, Molinos
de
Ponte da Lama.
En 1562 cítanse aos Molinos
da Maceira, do dominio do Duque de Soutomaior.
En 1587
o Molino
de Maria González de Ovello preto
do marco da Rañada.
E
en 1697 cítase o “molino
da Ponte da Lama”,
ademais
dun muíño na Rañada e outro na Cavada.
Tamén
se fala de dous muíños daquela desaparecidos: "...
y
conoce el sitio donde hubo dos molinos en un riachuelo que está
contiguo al cerrado donde el cura de esta feligresía tiene la casa
rectoral, sin que allí se hallen dichos molinos".
Neste
mesmo ano tamén se fala de Domingo
de Outeiro "do
Muíño",
veciño de Cedeira.
No
Fondo
Casto Sampedro do Museo de Pontevedra
cítase en Reboreda a herdade Campo
do Moyño nun
documento de 1628
e
Cabadiña
do Moyño Vello, noutro
de
1667. Outros
documentos deste
fondo serían:
1603.
Redondela. Soutomaior. arrendamento que fixo Fernando Pérez a favor
de Francesco Rodríguez polos muíños sitos na vila de Redondela e
que Paio Somoza de Montenegro e Gerónima Sarmiento tratan de
arrendar, do 30 de decembro de 1603.
1604.
Redondela. Soutomaior. arrendamento dos muíños dos pasales de
Redondela de Paio Somoza de Montenegro.
1628,
xaneiro, 31 Poder que outorga Pedro Martínez de Parga, procurador de
causas e veciño de Redondela, a Constanza Vázquez de Fuente, súa
muller, para que poida arrendar a renda que lle pagan polos muíños
de Gandariña.
1705,
decembro, 15 Venda que fai Domingo de Sequeiros, veciño de
Redondela, á sua irmán María de Sequeiros, da sua parte no muíño
de Pedro Rodríguez, na freguesía de Santa María de Reboreda.
Copia
dun foro que fai D. José Macedo Salazar a Santiago Landín dunha
casa e unhas rodas de muíño en Reboreda (Redondela) datado o 6 de
abril de 1795.
|
Muíño do Rachón en Reboreda. Foto: J. Migueles
|
No Memorial cobrador de
rendas do Convento de Vilavella de
1699 aparecen pagando o foro do Campo do Rigueiro do Barro
(Vilavella): “Domingo da Veiga e Juan da Veiga molinero”.
No Catastro de Ensenada
(1752) rexístranse: 7 en Cedeira, 3 en Cesantes, 11 Chapela, 7 en
Negros, 35 en Reboreda, 2 en Redondela, 10 en Saxamonde, 6 Trasmañó,
4 en Vilar de Infesta e 2 en Vilavella; Cabeiro non tiña muíños.
Tamén aparecen os propietarios destes muíños. Dalgúns dos muíños
de Reboreda fanse constar os seus nomes: da Freixa, da Fanega, da
Manga, da Porta, do Francote, da Neta, da Rabadeira, da Cabada, do
Cocho, do Cocho de Arriba, do Cumio
e da Carosa. E como linde de Vilar de Infesta aparece o
Muíño do Mangoeiro.
No Fondo Casto Sampedro tamén
atopamos con data de 26 de xullo de 1753: Protesta que fan Pedro
do Lago, veciño da freguesía e coto de Santo André de Cedeira
(Redondela-Pontevedra), e Bernardo de Figueroa, de
Vilavella, contra Domingo Ricón, ministro de Miguel de An Román,
xuíz ordinario na freguesía de San Román de Saxamonde, por
quitarlle este as fontes e mananciais que movían os
seus muíños. Protocolo de Gerónimo Francisco de la Iglesia.
En 1756 denúnciase a un veciño
de Chapela por construír un muíño na devesa real. (Ver
https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/04/as-reais-devesas-do-concello-de.html
)
Nos datos que vou recollendo do
censo de 1760, apenas dez anos de diferencia cco Catastro de
Ensenada, as cousas seguen practicamente igual:
En 1760 os dous muíños
fariñeiros en Vilavella propiedade da viúva María del Villar
atópanse arruinados e non moen. En Chapela, Thomas
Antonio Alvares lleva por arriendo a las monjas de Santa Clara de
Pontevedra once molinos que muelen con agua corriente. El uno con una
rueda al sitio de Espiñedo muele cuatro meses al año perteneciente
a Francisco López. Otro en el mismo sitio de Antonio del Villar y
hoy lleva Thomas Álvarez por arriendo de dichas religiosas. Otro al
sitio de Cidadelle de una rueda propio de Juan Lorenzo
de Theis y lo lleva Juan Antonio Figueroa, quien
formó Gravio Notorio por no ser de maquía como todos los demás.
Solo muele para gasto de su casa seis meses al año. Y los otros
siete muelen todo el año uno de ellos de dos ruedas al sitio del Río
Frío perteneciente a Diego de Araújo vecino de Vigo. El
uno de Benito Falcón que lo lleva Leocadia Falcón, se halla de
edificio de obra nueva con dos ruedas, una muele cuatro meses al año
y la otra no muele por falta de agua.
Un
Molino al sitio de Cavadiña
Un
molino de dos ruedas muele todo el año con agua ¿Riofrío?
Un
molino de una rueda al sitio de Riofrío muele con agua corriente
todo el año.
Un
molino a una rueda al sitio de Chapela... otro al mismo sitio
arruinado
Un
molino de una rueda al sitio de Espiñedo. Muele con agua corriente
cuatro meses al año. Otro
molino al sitio de Ríofrio de una rueda muele con agua corriente
todo el año.
Un
molino al sitio y lugar de Sidadelle de una rueda y muele con agua
corriente seis meses del año.
Jacob
Colbel, veciño de Vigo. Á súa morte Juana Taboada tamén veciña
de Vigo. Un
molino al sitio de Riofrío de una rueda, muele con agua corriente
todo el año.
Otro
molino al sitio de Fondon de una rueda muele con agua corriente todo
el año. Otro
molino en dicho sitio de una rueda muele con agua corriente todo el
año.
Dña.
Leocadia Falcón, por ausencia de su hermano D. Benito Falcón... un
molino de una rueda al sitio de Chapela muele con agua corriente todo
el año... En el sitio del Río de Segade un molino con dos ruedas y
no muele sino seis meses al año con agua corriente una rueda
|
Muíño da Casqueira en Chapela. Foto: J. Migueles
|
Neste
censo sabemos algo máis dun muíño de Cedeira: Andres
de Otero vecino de la feligresia de san Mamed de Quintela lleva
los dias de Molienda que constan en su asiento en el Molino nombrado
La Mazeira cargado por entero a Pasqua de Ottero difunta.
Manuel
López , muiñero,
veciño de Vilavella en 1834.
En Trasmañó:
...no
hay minas salinas ni otro artefacto más que 6 molinos de una rueda,
muelen con agua corriente cinco meses al año, no de continuo, sino
interberadamente. Los cuales se hallan sitos en el Río de
Lobagueiras y ascenderá de utilidad a cada uno a 60 reales de vellón
anuales, de los cuales corresponden uno a Domingo Vázquez, otro
Alonso Sánchez, otro a Domingo
Gutierrez
y consortes, otro a Andrea Gómez y sus consortes, y dos a D. Vicente
Quiroga, vecino de Santiago de Vigo.
Nas Contas municipais do
Concello de Redondela 1830-1837, atopo: Manuel
López , molinero, veciño de Vilavella en 1834.
No Diccionario Madoz
(1845) contabilízanse: 2 en Cabeiro, 2 en Cedeira, 4 en Cesantes, 4
en Chapela, 8 en Negros e 17 en Reboreda. Tamén se confirma a
existencia de muíños en Quintela, Redondela e Ventosela sen
especificar o número. Non constan en Saxamonde, Trasmañó, Vilar e
O Viso.
No
Anuario-almanaque
del comercio, de la industria, de la magistratura y de la
administración de
1879: En Redondela: Abeleira (Ramón), Barros (Angela), Paradela
(Francisco), Perez (Antonio) e Pérez (Vicente). En Cabeiro: Alvarez
Martin (Antonio). En Cedeira: Pardo (Ramon). En Cesantes: Blanco Lago
(Francisco) e Pesqueira (Cármen). En Chapela: Castro (Luis), Covelo
González (Benito), Curbera (Franeiseo), González
Alonso ( Vicente), González Romero (Vicente), Lago Blanco (Benito),
Rodriguez (Manuel),
Rodríguez (María) e Rodríguez Esteban (Manuel). En Negros:
Figueroa (Miguel). En Reboreda: Alonso (José), Blanco (Santiago),
Couñago (Joaquin),
Lamas (Teresa), Lopez (Ramon), Ponte de Andrade (Manuel), Ramos
(Roque) e Sampedro Borines (Concepción). No Viso: Fontan
(Francisco).
Na Matrícula Industrial de
1885 (a máis antiga que se conserva no Arquivo do Concello de
Redondela): Bernardino Alonso (1roda-6meses-Atrio), José
Alonso (1-6-Reboreda), Antonio Álvarez Martínez (1-3-Cabeiro),
Ángela Barros (1-6-Monjas), Francisca Blanco Lage (2-3-Cesantes),
Lino Castro (1-6-Chapela), Carmen Casqueiro (1-6-Cesantes), Joaquín
Couñago (1-6-Reboreda), Benito Covelo González (1-6-Chapela),
Miguel Figueroa (1-6-Negros), Francisco Fontán Portela (1-6-Viso),
González Alonso (1-6-Chapela), Benita Lago Blanco (1-6-Chapela),
José Lago (1-6-Viso), Ramón López (1-6-Reboreda), Carmen Núñez e
Vicente Pérez (1-6-Reboreda), Ramón Francisco Pardo (2-3-Cedeira),
Manuel Pereira Estévez (1-6-Chapela), Francisco Paradela
(1-3-Reboreda), Jose María Ricón Couñago (1-6-Reboreda), María
Rodríguez (1-6-Saxamonde), Ramos Roque (1-6-Reboreda), Concepción
Sampedro Borines (1-6-Reboreda), Francisco Tapias (1-6-Chapela).
|
Muíño da Regheira, Trasmañó. Foto: J.Migueles
|
Nun censo de actividades de 1905
atopamos en Redondela aos seguintes propietarios de muíños
fariñeiros en Redondela:
Ramón
Arelina, Ángela Barróz, Salustiano Méndez, Francisco Paradela,
Antonio Pérez, Vicente Pérez e Prudencio Rivas. En Cabeiro Antonio
(ilexible).
En
Cedeira os herdeiros de Pardo. En Cesantes Francisco Blanco e Carmen
Pesqueiro. En Chapela Luis Castro, Benito Colela, Francisco Culera,
Vicente González, Benito Lago, Manuel Rodríguez, María Rodríguez
e Manuel Rodríguez. En Negros Miguel Figueroa. En Reboreda José
Alonso, Santiago Blanco, Joaquín Couñago, Teresa Lama, Ramón López
e Manuela Ponte de Andrade. En Saxamonde José Zabaleta. En Ventosela
Manuel Bouzón. E no Viso Francisco Fontán.
En
1910 hai poucas variacións, en Redondela:
Ramón
Abeleira, Ángel Barros, Francisco González, Juan González,
Francisco Paradela e Antonio Pérez. En Cabeiro Antonio Álvarez
Martín. En Cedeira sucesores de Pardo. En Cesantes Francisco Blanco
Lago e Carmen Pesqueiro. En Chapela Teresa Castro, Francisco Curbera,
Delfín ¿G...? López, Vicente González ¿Al...?, Benito Lago
Blanco, Manuel Rodríguez e María Rodríguez. En Negros Victoriano
Antonio e Miguel Figueroa. En Reboreda Manuel Crespo, Francisco
García, Juan González, Alejandro Lago e Cándido Míguez. E no Viso
Francisco Fontán.
Na
Documentación da Finca de Sobral (1910) cítanse os Muíños de
Esteiro.
En
1925 en Redondela: Florencio Alfaya, Juan M. Abilleira, María
Balado, Severiano Bastos, Francisco González, Juan González,
Alejandro Lago, Eladio Martínez e Prudencio Rivas. En Cabeiro,
Antonio Álvarez. En Cedeira Florencio Alfaya e a viúva de Genaro
Amoedo. En Cesantes Florencio Alfaya e "La Viocha". En
Chapela Francisco Carrera, Luis Castro, Vicente González, Benito
Lago, María Rodríguez e Manuel Rodríguez. En Negros Miguel
Figueroa. En Reboreda José Alonso, Joaquín Couñago, Teresa Lamas,
Ramón López e Manuela Ponte de Andrade. En Saxamonde José
Zabaleta. En Ventosela Manuel Bouzón. E no Viso Francisco Fontán.
E
nun anuario de 1932:
Alfaya Pérez (Florencio), Mosquera
Ballesteros (Ramón)
|
Anuncio da venta dun muíño, 1919. Redención
|
Outras noticias referentes a
muíños serían:
En febreiro de 1901, solicitou
permiso para aproveitar ata 2.000 litros de auga por segundo do río
Louro, nos termos de Pazos de Borbén e Redondela, o veciño deste
último punto don Bernardo Pereira para destinar á
produción de enerxía eléctrica, e mover unha serra mecánica
e un muíño fariñeiro.
1902,
decembro. Causa do xulgado de Redondela contra Juan Álvarez
Iglesias por lesións. O día 21 de xullo despois de discutir con
Manuel Fernández polo aproveitamento dun rego de auga. Chegou ao
muíño que este ten no lugar de Mangueiro, preto de Redondela, e cun
legón deulle un golpe no costado esquerdo, necesitando 29 días para
curarse.
En agosto de 1922 anúnciase a
apertura pública dun muíño eléctrico na actual rúa Padre Crespo
que conta cos máis modernos adiantos para millo, trigo, centeo
e....sofre.
Pola
contra, en 1929 as noticias son menos amables:
Febreiro:
En Saxamonde apareceu afogada unha mendiga duns 65 anos e de
nacionalidade portuguesa, na canle do muíño do Buraco, no barrio
dos Valos.
Maio:
A garda civil de Porriño denunciou ao veciño de Vilar,
Manuel Figueroa, por sacar
pedra dun muíño en ruínas sito en Guizán (Mos).
Autor:
Juan Migueles
BIBLIOGRAFÍA
Muíños
nas terras de Redondela: Miguel Ángel Abraira Pérez.
O
Viso. A construción dunha paisaxe cultural. Xurxo
Constela Doce, A Citania S. L. Sociedade Cultural do Viso, 2020.
Pares
http://pares.mcu.es
>Archivo
Histórico Nacional> Monasterio de Santa María de Melón
Memorial cobrador de rendas
do Convento de Vilavella
Expediente
de comprobación de bens, rendas e cargas das diferentes freguesías,
efectuado por decreto de decembre de 1760 para o establecemento da
Única Contribución
Catastro de Ensenada de
todas as parroquias actuais do Concello de Redondela (1752).
Diccionario
Madoz (1845)
Anuario-almanaque
del comercio, de la industria, de la magistratura y de la
administración (1879)
Censo
de actividades do partido de Redondela: 1905, 1910 e 1925.
Matrícula
Industrial de 1885-86.
Arquivo do Concello de Redondela
No
Arquivo da Deputación
de Pontevedra https://atopo.depo.gal/
: Fondo Casto Sampedro, Vilavella-Contas
municipais do concello de Redondela 1830-1837.
Na
Biblioteca
Nacional de España:
www.bne.es
=>
Anuario
del comercio, de la industria, de la magistratura y de la
administración; Anuario Riera; Anuario
regional descriptivo, informativo y seleccionado de la industria,
comercio, agricultura, profesiones, arte y turismo del Norte de
España
USC>Clero>Mitra1758>
Mayordomía de Redondela
Galiciana-Biblioteca
Digital de Galicia. Xunta de Galicia:
http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es
=>
El
pueblo gallego, Gaceta de Galicia, La Integridad
Faro
de Vigo