miércoles, 30 de septiembre de 2020

Edificios e espazos públicos

 

Arquivo Municipal

Mediante un convenio do Ministerio de Cultura co INEM en 1983 procédese a unha reorganización do arquivo municipal. Ata aquel momento gran parte da documentación gardábase baixo o tellado municipal, polo que a humidade fixera estragos en moitos expedientes. O traballo sería realizado por un equipo de tres persoas (unha licenciada en Historia, unha profesora de EXB e un administrativo), baixo a dirección de Pedro López, do Arquivo Histórico Provincial.


Auditorio

En maio de 1990 abriuse o primeiro auditorio de Redondela no edificio José Figueroa. A súa pouca capacidade unida a apertura dun novo auditorio no Multiusos da Xunqueira fixo que fora cedido ao centro da terceira idade que ocupaba o resto do edificio. O terceiro auditorio sería o do Multiusos do Piñeiral do Crego, en Chapela.


Alamedas

En 1915 inícianse as obras de canalización do río Alvedosa e no 1924 comezan os traballos de recheo que darán lugar ao Paseo da Xunqueira e a Alameda. Recibiu en 1.937 o nome de Paseo del Glorioso General Franco. 

Alameda de Redondela
Primeiro deseño da Alameda de Redondela, inicios dos 40. Postal.

En febreiro de 1988 foi nomeada Alameda Daniel Rodríguez Castelao. Este nome foi recuperado no 2018, ao mesmo tempo que á de Chapela se lle deu o nome de Alameda Rosalía de Castro. Este último paseo fora construído no solar que ocuparan as cocheiras do tranvía.

ALAMEDA Postal AlardeNº8- Arquivo José Luis Rodríguez Figueroa
Alameda. Postal AlardeNº8- Arquivo José Luis Rodríguez Figueroa

Biblioteca

Para falar dunha primeira biblioteca pública debemos irnos ao ámbito escolar. O 22 de novembro de 1871, sendo director da escola de instrución primaria de Redondela, Lorenzo Carballo Otero, a Dirección Xeral de Instrución Pública concede unha colección de libros, formada por 155 obras, para a creación dunha biblioteca popular neste centro.

A principios do século XX, contan con bibliotecas asociacións como o Centro Republicano, Casino...

En marzo de 1932 a corporación municipal acordou adquirir unha biblioteca pública. En 1934 a pesares de contar cuns 2.000 libros, a biblioteca e moi pouco consultada, así como a da escola graduada.

Instalacións da biblioteca no baixo do Concello AAR
Instalacións da biblioteca Valle Inclán no baixo do Concello. Arquivo Audiovisual do Concello de Redondela

 As instalacións da biblioteca municipal de Redondela foron inauguradas en agosto de 1967 no baixo do Concello co nome de Valle Inclán. En xaneiro do ano seguinte se dotaría con libros na espera dun bibliotecario. E, por fin, o 18 de xullo, día do Alzamento Nacional, é inaugurada polo Gobernador Civil. A mediados dos 80, trasladouse á Casa da Cultura, na Praza José Figueroa (antigo cárcere), ocupando a sala infantil o baixo e a de adultos o segundo andar, quedando o primeiro para exposicións. Actualmente, atópase no Multiusos da Xunqueira.

A outra biblioteca municipal abriu as súas portas no 2005. Atópase no Multiusos Piñeiral do Crego en Chapela. No 2018 recibiu o nome da poetisa e tradutora Xela Arias, quen exercera como mestra nesta parroquia, sendo esta opción a elixida entre as propostas da veciñanza.



Cárcere

Antes das celas que a Policía Local tiña no edificio do Concello, a antiga Casa da Cultura e actual sede de Radio Redondela (Praza Figueroa), era o cárcere da vila. Estaba composta por dúas celas para homes e unha para mulleres. Ademais contaba con vivenda para o funcionario ao cargo e a súa familia. 

Antigo cárcere de Redondela. Foto: J. Migueles
Antigo cárcere de Redondela. Foto: J. Migueles

 

Esta cárcere substituíra ao chamado “cuarto de la cal”, creado en 1918 na antiga Praza de Abastos. Pequena cela onde os detidos estaban á vista da xente.

Anteriormente, no século XVIII existía un rolo (que deu nome á rúa Picota) onde se expuñan á vergoña pública aos delincuentes e aos responsables das obras gremiais mal feitas. Consistía nunha rexa e alta columna cilíndrica montada sobre dous ou tres escanos anchos con 3 testas e 7 brazos, que representaban respectivamente o saber e o poder.

En marzo de 1910 ten lugar unha curiosa historia de amor. Unha parella de noivos naturais de Vigo dáse á fuga. Ao chegar a Redondela son detidos pola policía e a peripecia dos namorados remata en voda, que sería celebrada no propio cárcere da vila.

A principios dos anos 30 do século pasado son continuas as denuncias polo mal estado do cárcere de Redondela. En abril de 1932 o deputado a Cortes, Sr. López Varela, explica ao Ministro da Gobernación como en 12 metros cadrados convivían 7 homes, 3 deles enfermos aos que o médico tiña que tratar na porta por falla de luz no interior. Víanse obrigados a durmir vestidos por non haber mantas e os xergóns estaban rotos e con pouca palla, ademais tiñan que deitarse xunto ao retrete. Por todo isto solicita o traslado inmediata mentres se constrúe outra.

En maio de 1934 o cárcere seguía presentando un estado lamentable e nunha cela destinada a acoller a dous ou tres presos, convivían doce ou trece. Ademais os menores de idade non dispuñan dunha cela aparte. Agardábase a construción dun novo edificio e no seu lugar decretouse que o cárcere fora suprimido por non cumprir unhas condicións hixiénicas mínimas. Apesares disto o inicio da Guerra Civil en 1936 provocaría á súa reapertura.

Na posguerra seguiuse empregando ata o seu peche definitivo quedando o edificio abandonado.


Casa da Cultura

A Casa da Cultura foi inaugurada o 14 de decembro de 1985 coa exposición antolóxica do pintor Pedro Solveira, que ocupaba os tres andares do antigo cárcere. Pouco despois trasladouse a este edificio a biblioteca municipal Valle-Inclán.

Sala infantil da biblioteca Valle Inclán na Casa da Cultura. Arquivo Audiovisual do Concello de Redondela
Sala infantil da biblioteca Valle Inclán na Casa da Cultura. Arquivo Audiovisual do Concello de Redondela

 
Coa apertura do Multiusos da Xunqueira a biblioteca abandonou este espazo adicándose este inmoble para a celebración de conferencias e outros actos culturais, ademais de servir de sede á Radio Municipal.


Casa del Mar

En abril de 1975 faise pública a resolución do Instituto Social de la Marina del Ministerio de Trabajo pola que se anuncia o concurso-poxa para contratación da Casa del Mar de Redondela, licitándose en 14.950.000 pesetas. Sería inaugurada oficialmente en xullo de 1976, coincidindo cunha visita dos Reis a Galicia. Esta edificación acollería ao ano seguinte o centro de saúde pública e, posteriormente as comisarías de policía nacional e municipal.


Cemiterio.

Cemiterios de Redondela.

Antigamente, os enterros realizábanse tanto no interior como no exterior das igrexas. No lousado das igrexas pódense observar nas sepulturas (algunhas numeradas) unhas fendeduras para facilitar a extracción. Na capela de San Sebastián da Igrexa Parroquial de Redondela existe un sarcófago cunha estatua xacente e un brasón. Encostados aos muros das igrexas de Reboreda, Ventosela e Vilar tamén podemos observar sartegos.

Por outra banda, o Convento de Vilavella tiña o seu propio cemiterio. Nos anos 40, os restos dos exteriores das Igrexas Parroquiais de Redondela e Vilavella trasladáronse ao Cemiterio dos Eidos, do que xa falamos noutro artigo. Construído en 1833, nel podemos observar numerosas tumbas do século XIX. En maio de 1936 derrubouse un muro que separaba a parte civil da católica. Quedaría en desuso en 1988, cinco anos despois de que se inaugurara o cemiterio de Mañó en Quintela.

Cemiterio de Ventosela. Foto: J. Migueles
Cemiterio de Ventosela. Foto: J. Migueles

 Outros Cemiterios.

Na entrada do cemiterio de Cedeira lese “Año de 1901” e no de Ventosela “Año de 1909. Aquí termina la gloria del Mundo.”

En sesión celebrada pola Xunta provincial de Sanidade o 23 de novembro de 1926, acordouse non autorizar a apertura do cemiterio de Cabeiro, ata que se constrúa un cemiterio civil, unha capela e unha sala de autopsia, que debe levarse a efecto no prazo de 4 meses.

En 1945 edifícase o cemiterio de Reboreda.

No cruceiro do cemiterio de Trasmañó lese o ano de “1948”.

Na década dos 50 trasladáronse os restos do arredor da igrexa de Quintela, ao novo cemiterio parroquial.

O cemiterio de Vilar inaugurouse en 1966.



Centro médico

En 1977 os servizos médicos trasladáronse a parte das instalacións da Casa do Mar ata a construción do centro actual. 

En 1981 a presión veciñal consegue a cesión dunha casa expropiada pola autoestrada en 1978. Conséguese a así para Chapela a primeira unidade docente de Medicina Familiar y Comunitaria, o que hoxe se coñece como centro de atención primaria. Un dos primeiros problemas cos que se enfrontou sería o das febres tifoideas que despois dun estudo se solucionou evitando filtracións dos pozos negros ás fontes de auga.

 

Manuel Martin e médicos residentes diante do antigo centro médico de Chapela. Foto cedida por M. Martín para cronicasmarchitas.blogspot.es

 

Clube de xubilados.

Atopábase na rúa Ribeira no local que fora ocupado pola Sociedade de Mariñeiros baixo o nome Hogar de la Tercera Edad General Rubín. A principios dos 90, trasladouse ao antigo Grupo Escolar José Figueroa no Paseo da Xunqueira. (Ver Grupo Escolar)

Sociedad General Rubín, 1984. Faro de Vigo
Hogar de la Tercera Edad General Rubín, 1984. Faro de Vigo


Casa do Concello.

No século XVI, e poida que no XV, o concello atopábase na Porta da Vila, que se pode corresponder co actual cruce das rúas Cruceiro, Telmo Bernárdez e Isidoro Queimaliños. Nos séculos XVII e XVIII, non existe un edificio se empregue como concello de forma permanente. Probablemente se empregasen casas propiedade do concello ou se alugaran vivendas privadas, eran denominadas: Casas de Ayuntamiento, Casa que sirve al Ayuntamiento, Casa que sirve de Consistorio, Casas Capitulares... No século XVII tamén se celebraban “concejos abertos”, ou sexa, plenos ós que podían asistir todos os veciños interesados. O lugar empregado para este fin era un campo cun gran carballo que deu nome á rúa Carballo.

En 1788 iniciouse a construción do primeiro concello de Redondela, nun solar onde estaba o antigo alfolí (estanco ou almacén de sal). A obra rematouse 1789. O edificio é o actual nº 2 da Rúa Reveriano Soutullo. Nos anos 80 e 90 foi empregado como conservatorio.

Antigo Concello. Foto: J. Migueles
Antigo Concello. Foto: J. Migueles

 

En 1911 o concello aluga por 1.400 pesetas a Casa da Torre a José Contreras González. O motivo do cambio é a clausura da escola de nenos por non reunir as condicións mínimas, xa que por falta de local se instalara no baixo do Concello. A todo isto sumábase a falla de espacio xa que as dependencias municipais compartían o primeiro andar co xulgado. Nun principio trasládanse ao baixo do novo edificio as oficinas municipais e o xulgado de primeira instancia e instrución, e destínase o primeiro andar para a escola pública de nenos. En 1918 a escola abandona o edificio e en 1935 o xulgado fai o propio, quedando a Casa da Torre totalmente ocupada polas dependencias municipais do Concello. 

1948-Ulpiano RodríguezFoto cedida familia Dula Reboredo
1948, procesión co alcalde Ulpiano Rodríguez diante da Casa da Torre, daquela Concello. Foto cedida pola familia de Dula Reboredo.

 
En maio de 1941 as malas condicións do edificio fan que se afunda un piso que cae na zona de oficinas onde se atopan naquel momento unhas trinta persoas. Resultaron todos feridos de diversa consideración, os máis graves serían catro que sufriron fracturas nas extremidades ou nas costelas. Este suceso provoca a decisión da corporación de construír un novo edificio. En sesión do 11 de xaneiro de 1943 acórdase encargar os planos ao arquitecto Emilio Bugallo Orozco, quen xa presentara un anteproxecto en marzo de 1942. Despois de numerosos atrasos adxudícase a primeira fase das obras o 4 de outubro de 1952 e a segunda o 28 de xullo de 1954. O único licitador sería o contratista residente en Redondela, Domingo Fernández Dominguez. As obras rematarían a mediados de 1955 e o traslado das oficinas remataríase a principios de 1956. O 6 de xullo de 1956, xunto á escola de Ventosela e a Praza de Abastos, inaugúrase o edificio, baixo a presidencia do gobernador civil. Ese día asisten moitos veciños, mais cando os falanxistas comezan a cantar o “Cara al sol” prodúcese unha gran desbandada.

Concello de Redondela, 1956. El Pueblo Gallego


Correos e Telégrafos.

O 29 de abril de 1876 abre ao público a estación telegráfica de Redondela. A referencia máis antiga que atopo do servizo de Correos en Redondela é de 1880, cando había queixas porque o correo de Castilla chegaba ás 6 da tarde e non se entregaba ata as 8 da mañá do día seguinte.

En marzo de 1897 noméase un carteiro coa obriga de verificar o reparto nas parroquias de Cesantes e o Viso, sendo estas as primeiras parroquias, despois de Redondela, en desfrutar deste servizo.

A principios do século XX, Correos estaba na Praza Constitución. En novembro de 1910 trasladábase á unha casa propiedade de Nicolasa Mos na actual rúa Reveriano Soutullo. 

Buzón na fachada da antiga oficina na rúa Meixón Frío. Foto: J. Migueles

 

Trala instalación do teléfono, téntase suprimir a estación telegráfica de Redondela, desestimándose en abril de 1933. No 1935 Telégrafos atopábase na rúa Fermín Galán (actual Alfonso XII).

En 1964 instálanse por primeira vez xuntos os dous servizos na rúa Meixón Frío, no baixo do edificio no que o xulgado ocupaba o primeiro andar. Permaneceu neste local ata os anos 90, cando as malas condicións hixiénicas obrigan ao traslado da atención ao público ao Paseo da Xunqueira e da loxística á Rúa Hospital.



Feiras e Mercados (Praza de Abastos)

Nas Ordenanzas Municipais de 1605 se establecía que os cereais se almacenarán e distribuirán na alfóndega para a súa posterior venda ao por menor por mercadores e tendeiros.

No Catastro de Ensenada de 1752 atopamos o seguinte: ...un Mercado que se hace el Jueves de cada semana de todo género de cosas vendibles y además de ello una Feria que se hace en el primer día de cada mes en el sitio y Campo llamado del Hospital”.

Descripción económica del Reyno de Galicia, 1804: “En Redondela hay un mercado semanal los jueves, de granos, cerdos, gallinas, carneros, pollos, manteca y otros comestibles. En el sitio de Portela hay una feria mensual el 24 a donde concurre ganado”.

Por Real Orde de 16 de novembro de 1838 concédese autorización para celebrar unha feira en Redondela o 21 de cada mes.

En novembro de 1855 o Concello anuncia a creación dunha feira en Reboreda o 14 de cada mes. Realizarase nas inmediacións da igrexa, para a venda de gando e produtos agrícolas e industriais.

Os xornais de 1891, dannos conta de feiras de gandos moi animadas con moitas transaccións. A industria avícola gaña importancia e calcúlase que do distrito de Redondela envíanse a Madrid unhas 12.000 galiñas ao ano, o que supón unhas 28.800 pesetas.

En agosto de 1910, a dirección xeneral de Agricultura concedeu unha subvención ao concello de Redondela para a celebración dunha feira de gandos. 

Foto Morelló i Nart, Joaquim
Feira de gando a principios do s. XX. Foto Joaquim Morelló i Nart

 

En 1921 unha comisión de comerciantes de Redondela pediulle ao Gobernador Civil que permitise a apertura dos seus comercios os domingos pola mañá, por celebrarse mercado na vila. A petición foi desestimada por incumprir a lei de descanso dominical.

O 30 de maio de 1923 concédese a Redondela mercado todos os domingos e feira o 6 e 21 de cada mes. Nesta época xa se celebraba tamén a feira en Chapela, os días 14 e 28.

En 1925 o xornalista italiano Renzo Massarani describía así á nosa feira: “En Redondela hai un mercado animadísimo no que se move un xentío de mulleres vestidas de negro. Sobre a estrada, pouco antes do triángulo de herba na que está o mercado, hai unha fila duns sete ou oito desgraciados que mostran as pernas tortas e as caras desfiguradas pola lepra ou por non sei que enfermidade: Non se vira xamais espectáculo tan triste”.

1941, feira. El Pueblo Gallego
1941, feira. El Pueblo Gallego

 

En 1931 a feira segue a ser o 6 e 21, pero o mercado celébrase todos os xoves e domingos.

En maio de 1939 o alcalde e un concelleiro foron sancionados porque as peixeiras aínda non empregaban básculas.

Na actualidade a feira segue a celebrarse os días 6 e 21 de cada mes. E en Chapela os días 2 e 16 de cada mes.


Praza de Abastos de Redondela.

A construción da primeira Praza de Abastos acordouse o 7-11-1886, en sesión presidida polo daquela alcalde Juan Rodríguez Bouzón. As obras foron concedidas ao contratista da vila, José García Vidal, comezando o 3-4-1887 e rematando o 24-3-1888. Prodúcese daquela a reclamación dos 3 médicos da vila por taparse 7 dos 15 ollos da ponte de Lima e impedir a entrada das mareas, non contando o proxecto con estudos técnicos ao respecto e padecer numerosos defectos lexislativos. Isto provoca o atraso da súa inauguración ata o 25 de xullo de 1891, sendo alcalde Ramón F. Pardo. A construción consistía nun tellado de zinc sostido por 24 columnas de ferro e estaba situada no solar onde hoxe se atopa o Concello. No centro desta praza creouse en 1918 o “cuarto de la cal”, que era onde se encerraba ós que infrinxían a lei para escarnio público. Naquela época cara a banda do río había varias carnicerías: a da señora Marcelina, a da señora Elisa, a de Bernardo Biquillos e a de Venancio. Tamén estaba a casa da Vilas vendendo fruta e caramelos e as Porriñesas con grandes bolas de pan que traían en cabalerías. Cando chovía durante as Festas da Coca, as bandas ou grupos tocaban debaixo do tellado da Praza.

1950 Mercado municipal . Arquivo Deputación de Pontevedra
1950 Mercado municipal . Arquivo Deputación de Pontevedra

 

Na primeira metade do s. XX na praza da Alfóndiga existía un tellado con tella do país e estrutura de madeira. Debaixo se montaban os postos de venta de millo, palla... Do mesmo xeito, a rúa Isidoro Queimaliños era coñecida popularmente como Rúa da Herba porque nela tamén se vendían produtos derivados da agricultura. A Praza do Peixe, antes dos recheos atopábase no peirao da Ribeira. Nos anos 50 as instalacións contaban con dous quioscos, nun vendían pan “as Marconas” e o outro era unha tenda de lambonadas onde triunfaban uns caramelos con cancións no envoltorio. Outros puntos de venta serían a praza da Leña e a do Leite. 

Antiga Praza de Abastos. Postal
Antiga Praza de Abastos. Postal.

 A decisión de construír o actual Concello no solar ocupado pola Praza de Abastos provoca a necesidade dunha nova construción. O mesmo arquitecto, Emilio Bugallo deseña as dúas edificacións. O 21 de marzo de 1944 firma os primeiros planos, que serán actualizados en abril de 1952. Este ano comezou a construírse a Praza de Abastos na actual rúa Ernestina Otero, localización que sería moi criticada. A finais de setembro de 1953 as obras quedan paralizadas por rescindírselle a adxudicación das mesmas a Miguel Martíns Fernández por incumprimento dos prazos e das indicacións da dirección técnica. O 17 de outubro de 1953 contrátase a José Fernández Pereira que remata a praza o 15 de maio de 1954. A inauguración oficial tería lugar, xunto a da escola de Ventosela e a Casa do Concello, o 6 de xullo de 1956. Posteriormente este edificio sería reformado e ampliado.

Praza de Abastos de Chapela.

Tralo inicio da guerra civil incautouse a sede da Sociedad Agraria de Chapela “La Progresiva”, que se converterá no Mercado desta parroquia en 1951.

Matadoiro.

Nas Ordenanzas de 1605 establecíase que debía haber un lugar específico para o sacrificio das reses.

A principios do s. XX, estaba na Ribeira. En xaneiro de 1926 a construción dun novo matadoiro é adxudicada a Juan López Fragueiro en 33.787 pesetas. O 30 de outubro de 1926 o Xefe de Gobierno, acompañado do Ministro de Fomento, inaugura o matadoiro municipal na actual Avenida Mendiño, no solar onde hoxe se atopa o centro médico.

A Comisión Provincial de Servizos Técnicos, en decembro de 1956, rexeita unha proposta do Concello de Redondela, para construír un estercolero onde aproveitar os residuos do matadoiro.

O matadoiro sería pechado en 1984, por non cumprir as medidas hixiénicas básicas.



Fortes e Cuarteis.

A primeira construción en Redondela para acoller tropas sería a fortaleza de Castricán construída no século XV no monte de A Peneda (O Viso). Pouco tempo despois sería destruída por Pedro Madruga.

A fortaleza de Rande xa se atopaba en ruínas cando se empregou durante a Batalla de Rande en 1702. Tamén no s. XVIII, se construíu un pequeno cuartel na Portela, no que estivo destinado John O'Dogherty, un dos heroes da batalla de Pontesampaio.

Máis recentemente tamén se empregou como cuartel a casa que fai esquina entre a Rúa Telmo Bernárdez e a R. dos Eidos. 

Antigo cuartel. Foto: J. Migueles
Antigo cuartel. Foto: J. Migueles

 A principios do s. XX, construíuse a Casa Cuartel da Garda Civil na Subida á Estación. Nos noventa a Garda Civil reduce os seus efectivos en Redondela, pasando a ocupar parte das instalacións da Casa do Mar, que compartiría logo coa Policía Nacional. Este corpo ata daquela tan só tiña presencia na vila cando había feira e un día a semana para tramitar os DNI nun despacho do Concello. En 2008 a Garda Civil deixaría de ter efectivos en Redondela. As súas estancias serían ocupadas en maio do 2009 pola Policía Municipal que anteriormente tiña as súas dependencias no Concello. A outra metade do edificio sería ocupada pola Policía Nacional, que abandonaría as instalacións en 2019.


Grupo Escolar

En setembro de 1907 exhíbese nas oficinas municipais o proxecto do grupo escolar realizado polo arquitecto Sr. Borrajo. Para esta obra o Estado concedera daquela 28.610´15 pesetas pero en 1911 suspéndese esta subvención polo que non chega a realizarse. 

1920, Grupo escolar Figueroa. Vida Gallega
1920, Grupo escolar Figueroa. Vida Gallega

 A falta de local, en abril daquel ano, decídese instalar provisionalmente a escola pública de nenos nos baixos do Concello, o que provoca a súa clausura dous meses despois por non cumprir as condicións mínimas. Pouco tempo despois a situación mellora cando o Concello e o xulgado trasládanse á Casa da Torre, establecéndose a escola pública de nenos no primeiro andar.

En 1918 a escola de nenos de Redondela trasladouse ao Paseo da Xunqueira, pasando a chamarse Grupo Escolar José Figueroa. En 1920 pasa a estar composto por dúas escolas graduadas (nenos e nenas), divididas en tres seccións cada unha. Recibe o nome de José Figueroa Montero, quen presidira a Asociación de Hijos de Redondela en Brasil, colectivo que cedeu este edificio.

Na actualidade o edificio Figueroa é empregado como centro da terceira idade.


Habilitación do Maxisterio.

En abril de 1923 trasladouse á praza Figueroa.


Hospital.

O hospital atopábase no solar ocupado, dende hai anos, polo cemiterio dos Eidos. Construído para dar asistencia aos peregrinos do Camiño Portugués. Existen referencias a este hospital do 1502. Mentres que o relato do peregrino alemán Xerónimo Münzer, que chega en 1494 e tense que albergar na casa dun compatriota por falta de albergue, demostra que aínda non entrara en funcionamento.

Era xestionado polo Concello, que llo cedeu ao bispo de Tui en 1741. A finais do século XVIII queda en desuso, empregándose a principios do XIX como escola.

Posteriores proxectos de construír un hospital na nosa vila fracasaron. Foi o caso da iniciativa de José Figueroa, que remataría trala súa morte coa construción do Grupo escolar que levaría o seu nome, obra máis modesta. Outro intento se daría en xuño de 1911, cando Juan Rodríguez, veciño de Nespereira. deixou toda a súa fortuna, calculada entre as 400.000 e 500.000 pesetas, en usufruto a unha veciña. Á súa morte estes cartos deberían ser empregados para a construción dun hospital en Redondela ou, en caso de non realizarse en catro anos, para repartir entre os pobres.



Museo Etnográfico

Proposta de Alén Nós en 1997. Esta asociación realizou a recollida de ferramentas antigas e diferentes materiais como o reloxo da igrexa de Redondela, que permanecen agardando un lugar onde ser expostos.

Máis recentemente realizouse a presentación dun novo proxecto baixo o nome Mudhar, solicitándose a cesión das casas dos mestres de Redondela.


Oficina de Información Turística

Abriuse por primeira vez durante o verán de 1967 nas dependencias do Concello. En xullo dese ano convócase un concurso de fotografía co que poder facer unha exposición no local con imaxes de Redondela.

Despois de moitos anos ocupando unha caseta de madeira na Alameda, en 2020 trasladouse ao Concello, despois dun breve período na casa do antigo Concello na rúa Reveriano Soutullo.


Oficina de Recadación de Contribucións

A mediados dos anos 40 do pasado século estaba situada na rúa Juan Manuel Pereira. Logo situouse na Casa do Concello, e trala privatización do servizo, na rúa Ernestina Otero.


Parque Canino

En 2016 inaugurase o primeiro parque canino de Redondela na avenida Mendiño.


Teléfonos.

En novembro de 1926 inaugurouse a central de teléfonos en Redondela. Os invitados e autoridades foron recibidas polo alcalde, Saturno Cal, e os señores Avelino Giráldez, Manuel Elías Barros Martínez, José Novas e Heliodoro Rivas. A estación foi bendicida polo coadxutor de Redondela, Rufino Fernández.

As oficinas instaláronse no primeiro piso da casa que os herdeiros de Justo M. Tojeiro, posuían na rúa Alfonso XII, enriba do Café Royalty. A primeira encargada foi Teresita Rúa. Alí traballaron Nenola, Teruca, Mari Carmen...


Vertedoiro

Para queimar os desperdicios de Redondela habilitouse un vertedoiro nunha propiedade do monte de Reboreda entre 1968 e 1990.

1990 fin do Vertedoiro de Reboreda. Foto cedida por A.CouñagoLaxe
1990 fin do Vertedoiro de Reboreda. Foto cedida por A.CouñagoLaxe

 Logo enterraríase o lixo na Marisma aproveitando as obras de recheo. Finalmente queimaríanse os desperdicios nun vertedoiro situado nos propios recheos da Marisma. As protestas veciñais, entre as que podemos destacar a creación do Arte Lixo e o Lixo Rock, rematarían co peche do vertedoiro.

Xulgados

A principios, do século XX as oficinas do xulgado están situadas na Casa do Concello.

En 1911 o concello aluga por 1.400 pesetas a Casa da Torre. Nun principio trasládanse as oficinas municipais, o xulgado de primeira instancia e instrución, e destínase o primeiro andar para escola pública de nenos.

En 1935 o xulgado foi trasladado á rúa Fermín Galán (actual Alfonso XII), no segundo piso da casa onde se atopaba Telégrafos.

O 5 de novembro de 1951, procédese á inauguración de novas instalacións do xulgado, na Praza Constitución.

Nos anos 60 atopábase na rúa Meixón Frío, no edificio no que en 1964 se estableceu no baixo o servizo de Correos e Telégrafos.

A finais dos anos 60 trasladarase ao Paseo da Xunqueira á Residencia Santo Domingo Savio coñecida como Casa dos Enanitos por haber sido empregada polo Fogar Méndez Núñez, institución que acollía aos orfos dos mariñeiros e de familias pouco favorecidas e que anteriormente ocupara a Illa de San Simón.

Nos anos 90, este edificio sería derrubado para construír as instalacións actuais.

Xulgados. Foto: J. Migueles


Autor: Juan Migueles

BIBLIOGRAFÍA

As vilas de Redondela nos tempos do Catastro de Ensenada: Xoán Miguel González Fernández. Ed. Concello de Redondela.

Redondela, crónica dun tempo pasado. A Segunda República e o primeiro franquismo. Gonzalo Amoedo e Roberto Gil. Edicións do Castro 2002.

Arredor de nós. Historia da Policía Local 1863-2003. Gonzalo Amoedo López e Roberto Gil Moure. 2003.

SEREN

Nº3. Os Eidos: “A vila dos mortos”. J. A. Orge Quinteiro.

Nº5. Xardinería pública en Redondela; a Alameda Redondelá. Rosa Mª González Carballás e J. Luis Míguez Acuña.

Nº6. Arquitectura rexionalista no Concello de Redondela. José Ramón Iglesias Veiga.

Descripción económica del reyno de Galicia. Escrito por José Lucas Labrada, 1804

Bibliotecas de Redondela: http://bibliotecasredondela.blogspot.com

O que lembro do vivido. Andrés Couñago Laxe.

ABC

http://www.abc.es/hemeroteca

La Vanguardia (dende 1881)

www.lavanguardia.es/hemeroteca

La Voz de Galicia.

http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/

Faro de Vigo

https://cronicasmarchitas.blogspot.com/

En Galiciana-Biblioteca Digital de Galicia. Xunta de Galicia: http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es

Hoja Oficial del Lunes (Vigo), El Compostelano (Santiago), El Correo de Galicia (Bos Aires), La Correspondencia Gallega, Diario de Galicia (Santiago), El Eco de Galicia (Coruña), La Idea, La Integridad (Tui), La Libertad (Pontevedra), La Noche, El Noticiero Gallego (Pontevedra), La Opinión (Pontevedra), El Progreso (Pontevedra), El Pueblo Gallego (Vigo), Vida Gallega...

Biblioteca Nacional de España: www.hemerotecadigital.bne.es

Boletín Oficial del Estado: www.boe.es

lunes, 28 de septiembre de 2020

Instalacións Marítimas

 

Botadura do barco de José o Viudo, no estaleiro de Loureiro, en Cesantes. Foto cedida pola Sra. Sara-Obradoiro Fernando Monroy
Botadura do barco de José o Viudo, no estaleiro de Loureiro, en Cesantes. Foto cedida pola Sra. Sara-Obradoiro Fernando Monroy
 

Estaleiro.

Lugar onde se construían e reparaban os botes de pesca. En Redondela xa existía a Praza do Estaleiro antes de 1760, polo que o estaleiro estaría no tramo entre a Praza Constitución e a Rúa Reveriano Soutullo. Vendo a ampla costa deste tramo un pode identificala co seu antigo uso. Parece ser que se mantivo activo ata principios do s. XX. 

 Logo abriría no centro da praia de Cesantes no lugar coñecido aínda hoxe como os Astilleros, o Estaleiro de Loureiro, que hai poucos anos foi derruído para construír unha vivenda en primeira liña de praia. Esta carpintería de ribeira era propiedade de Manuel Loureiro Pintos e nel traballaron os seus fillos Manuel e José Loureiro Fernández. Comezou a súa actividade nos anos corenta do pasado século, construíndo traíñas a remo e máis tarde chalanas e gamelas, que co paso do tempo irían adaptando o motor, nun principio de gasolina e despois de gasóleo. O barco de maiores dimensións que construíron foi o Santa Eugenia” duns 15 metros de eslora e con popa de rabo de galo. O estaleiro pecharíase en 1989 despois de construír o barco Alelita” de 6 metros de quilla. 

  Na actualidade o porto de Cesantes conta co seu propio estaleiro.

O estaleiro de Loureiro Foto Antonio Cobián
O estaleiro de Loureiro Foto cedida por Antonio Cobián



Peiraos

Peirao de Redondela.

         Na 2ª metade do s. XIV o bispado de Santiago xa cobraba diezmo polo porto de Redondela. No s. XVI este porto comeza a gañar importancia grazas á captura de sardiña e pescada. Por documentos de principios do s. XVII o peirao do Cabo dos Fumeiros era considerado o peirao da vila de Redondela. Ademais tamén se fala do Peirao da Rúa Nova ou de Pedro de Romay.

1900 Cabo dos Fumeiros  inicios s.XX. Fototipia Thomas
Primeiro porto do que se conservan fotos. Cabo dos Fumeiros, inicios s.XX. Fototipia Thomas

 
          A mediados do s. XVIII xa estaba na Ribeira. Neste século o porto de Redondela cobra importancia por ser o punto de embarque do viño de Ribeiro que, facendo escala en A Coruña e Ferrol, era enviado a diferentes puntos de España. Como exemplo, en 1796 saíron para A Coruña 10 barcos cun total de 293 toneladas de viño. En 1804 a pesca ascende a 300 millares de sardiñas anuais. 

En agosto de 1899 o porto de Redondela foi “declarado de interés general”. Dous meses despois o Ministerio de Fomento abre expediente co fin de iniciar as obras de mellora do porto. En xaneiro de 1900 ten lugar a incautación polo Estado, representado polo enxeñeiro de Obras Públicas, Sr. Domecq, do peirao de Redondela, que foi entregado por unha comisión do Concello. 

1920 O Peirao da Ribeira Foto Redondela a través do tempo
Anos 20 do pasado século. O Peirao da Ribeira. Foto publicada en

Redondela a través do tempo. Jose Antonio Orge Quinteiro. Ed. Xunta de Galicia 2001.


Ademais de empregarse para a carga e descarga de todo tipo de mercadorías, ata a primeira metade do século XX tiña moita importancia a descarga do sal. Descargábase con palas en cestos que as mulleres levaban na cabeza ata o derradeiro alfolí que houbo en Redondela. Era da Peixiña estaba na rúa Ribeira, onde anos máis tarde abriría a tenda Pedales. Outro alfolí máis antigo estivo entre as rúas Reveriano Soutullo e Isidoro Queimaliños no solar onde se construíu o vello concello.

(Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/12/alfoli.html )

            En outubro de 1934 reclámase a colocación dunhas luces no peirao da Ribeira, como xa se fixera nun pequeno embarcadoiro de Chapela. Nesta mesma década, a construción dun primeiro peirao de Cesantes construído para a conserveira de José Otero González, sería a base para a posterior construción do porto. Isto provocaría o menor uso do peirao da Ribeira que sería convertido nunha rampla coa ampliación da canalización do río Alvedosa. Nos 60 completaríase a destrución cos recheos da Marisma para dotacións escolares, sanitarias e deportivas.

En Redondela a mediados do século XX había varios barcos de ardora. O de Gharracadelas tiña menos calado e desembarcaba nas escaleiras que hai un pouco máis adiante do Centro Recreativo e Cultural. Os demais chegaban ata o peirao da Ribeira: o de Calderilla, o de Sr. Tomás (pai de Carranco), o de Chico Gharín, o de Traghamares, o de Cu de Boi... 

 

O peirao da Ribeira. Arquivo J.A .Xesteira
O peirao da Ribeira. Sr. Xoán cargando area (sd). Arquivo J.A .Xesteira
 

         

Os embarcadoiros na estrada da praia.

Antigamente a comunicación entre Redondela aos barrios de San Pedro e Catapeixe de Cesantes realizábase polo que hoxe é coñecido como Camiño do Campo de Fútbol e cruzando a ponte de Esteiro. A necesidade de un rápido acceso á praia de Cesantes provocou o inicio da destrución da Marisma de Redondela coa construción dunha estrada que a atravesara e que co tempo e despois de múltiples recheos converteuse no que actualmente recibe o nome de Avenida Mendiño.

Esta obra da estrada de Redondela á praia foi adxudicada en 1910 a Manuel Vázquez Gil con un prazo de execución de en dous anos pola cantidade de 74.500 pesetas, sendo o presuposto de contrata de 86.150’15 pesetas. No BOE do 27 de xuño deste mesmo ano xa se publicaría a relación de propietarios afectados polas obras. O inicio das obras prolongouse ata outubro de 1911 despois do traballo de campo realizados polos Sres. Cachafeiro e Salgueiro baixo la dirección do enxeñeiro Sr. Rafael Muñoz, representante da administración con destino en Vigo. Isto provocou a solicitude dunha prorroga na entrega definitiva das obras, que non se producirá ata novembro de 1914.

No proxecto recolléronse dúas pontes que permitiran a entrada e saída das mareas na marisma. As correntes baixo as mesmas creou zonas de maior profundidade a cada lado, polo que existían catro chamados pozos. O Pozo, digamos que principal, era o máis popular por ser un lugar onde se practicaba tanto a natación como o waterpolo, convertendo a Redondela nun pioneiro deste último deporte xunto ás cidades de Vigo e a Coruña (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/08/natacion-e-waterpolo.html). As pontes estaban unha preto do bar da Mouchiña e outra por onde baixa hoxe o Pexegueiro.

Entre as dúas pontes estaban As Escolleras que era onde desembarcaban os barcos que viñan con xente desde San Adrián cando estaba a marea alta, porque cando estaba baixa tan só podían achegarse ata a Portela.

Outro punto de desembarco estaría á altura de onde anos máis tarde se celebraría a feira do gando. Este pequeno embarcadoiro sería o coñecido como Muelle da Madeira, que era pouco máis que un muro de pedra na estrada que une Redondela con Cesantes (hoxe Avenida Mendiño). Nesta zona escavárase o fondo para que puideran achegarse as gabarras, barcos con pouco calado. Empregábase para o comercio de madeira de piñeiro que tanto traían por mar como a levaban para la zona de Morrazo. Os troncos que chegaban descargábanse a man, algo que tamén se facía no peirao da Ribeira. Preto de alí nun local nas inmediacións de onde hoxe está a administración de lotería, tiña o seu despacho o tratante da madeira que era coñecido como Sr. Mojenes. Baixo o viaduto, ás veces convertían os troncos en vigas cortando ao longo troncos de arredor dos dez metros, cortando dous operarios colocándose un enriba e outro debaixo. Os pobres aínda tiñan que aturar aos nenos cantándolles:

Serra, serra

ti para o mar,

eu para a terra.

            No Muelle da Madeira tamén se descargaba area que se sacaba do río coa marea baixa para ser empregada na construción cargándoa nunha gabarra. Quen se adicaba a esta actividade era un tal Varo que vivía na rúa Loureiro.

En 1961 inícianse os primeiros recheos para a construción do Grupo Escolar. A destrución da Marisma continuaría nas décadas seguintes pola necesidade de chan para instalacións médicas, educativas e deportivas.




Anos 60. Mucha co seu fillo Sé e a súa irmá Marina no "Peirao da Madeira". Foto: todocoleccion.net


As barras do Alvedosa.

 

As Barras. El Pueblo Gallego 1932
As Barras. El Pueblo Gallego 1932

En 1929 iniciase a construción das barras do Alvedosa. Eran dous diques que tentarían solucionar os problemas de calado do porto de Redondela. As pedras impedirían que os lodos invadiran a canle de navegación, que sería máis fácil de limpar. Como acabamos de ver, poucos anos despois as barras deixarían de cumprir co seu cometido pola desaparición do peirao.

Os traballos serían dirixidos polo enxeñeiro Eduardo Cabello. En 1932 as obras xa se atopaban rematadas. Pola súa banda, o señor Cabello continuaba dende 1908 á fronte dos traballos de modernización do porto de Vigo. Daquela contaba con 67 anos, polo que se vía na obriga de xubilarse. Os colectivos da cidade olívica solicitaban a prórroga por consideralo o máis apropiado para completar o proxecto. 

En 2018 a confraría de mariñeiros e mariscadoras de Cesantes propón a retirada das barras do Alvedosa para recuperar os bancos marisqueiros.

Peirao de Cesantes

A primeira nova dun peirao en Cesantes sería en xuño de 1912, cando se tentaba renovar os traballos a fin de ultimar o proxecto do porto de Redondela, que se construiría na praia por considerar o lugar con mellores condicións. Pero non sería ata principios dos 30, cando José Otero González “Mañas” constrúe un pequeno peirao en Cesantes para trasladar alí á súa conserveira. 

 

1945 Praia de Cesantes Foto Redondela a través do tempo
1945 Peirao de Mañas. Foto publicada en Redondela a través do tempo

 

En decembro de 1956 a Comisión Provincial de Servizos Técnicos aproba a construción da lonxa de Cesantes. No BOE do 24 de marzo de 1958 publícase a adxudicación da construción do Peirao de Cesantes a Construcciones Ramón Valverde S.A., cun presuposto de 3.129.993'41 pesetas. En 1963 inaugurábase o peirao de Cesantes e ao ano seguinte iniciábase a edificación da lonxa. En 1967 solicítase a instalación dun depósito de combustible.

 

Peirao de Cesantes
Peirao de Cesantes. Foto: J. Migueles

Antiga lonxa. Foto: J. Migueles, 2009
Antiga lonxa. Foto: J. Migueles, 2009

 

En 2014 inaugúrase a nova lonxa.


Outros peiraos.

No século. XVIII, fomentadores cataláns instalan unha fábrica de salga na Portela, enriba da porta aínda se pode ver a data de 1728, construíndo un peirao. A posterior instalación do cuartel dos Corpo de Carabineiros, que tiña a misión de controlar a entrada por mar de mercadorías a Redondela para evitar o contrabando, provocou que aínda hoxe sexa coñecido como Peirao dos Carabineiros. Este peirao tiña moita importancia polo pouco calado do de Redondela, facéndose nel o desembarco das mercadorías a barcos de menos calado. Deste xeito, a finais de 1898 por Real Orde e polo ministerio de Facenda, "habilítase á vila de Redondela para o embarque de madeiras, grans, viño, ovos e froitas da rexión e para o desembarque de pequenas cantidades de xéneros do reino ou do estranxeiro, agás tecidos que deban pasar pola aduana de Vigo, verificándose as operacións en embarcacións menores e polo punto da Portela, baixo a vixilancia das forzas do resgardo marítimo e terrestre que existe no mesmo punto".

Peirao A Portela
Peirao A Portela Foto: J. Migueles

 

Nun documento de 1750 atopamos varios peiraos: o do Arco (Cesantes), A Portela, Rande e Arealonga (Chapela). Noutro de 1785 cítase o “embarcadero de Siete Fuentes” no Viso e, en Cesantes, “embarcadero al pie de la dehesa de la Coba de la Sierpe”.

No século XIX un pequeno peirao na Regasenda unía este barrio con San Adrián.

 

Peirao da Regasenda
Peirao da Regasenda. Foto: J. Migueles

Xa no s. XX varias liñas de vapores unían Redondela e Chapela con outros puntos da Ría de Vigo e unha barcaza comunicaba Rande e Domaio. En 1910 Francisco García Lamas realizaba os transportes marítimos entre Redondela e Vigo. En 1915 inaugúrase a liña de vapores Cesantes - Vigo. Por R. O. 4-2-1924 habilítase un peirao en Rande para o embarque dos produtos dunha fábrica alí establecida.

En 1950 desde as páxinas de El Pueblo Gallego demándase a necesidade da construción dun peirao en Chapela xa que, apesares do aumento de pasaxeiros que unía esta parroquia con Domaio, o embarque realizábase desde as rochas de Punta Cubillón. Temos que pensar da importancia do transporte marítimo antes da construción da ponte de Rande e de que se estendera o uso do automóbil. Aínda na década dos 50, os equipos de fútbol de Vigo que debían xogar en Domaio tiñan que embarcar neste punto.

 

1950. Embarcando en Chapela. Foto: Bene-El Pueblo Gallego


A todos estes habería que engadir os embarcadoiros das diferentes empresas que se foron asentando na nosa costa e que veremos nos diferentes apartados adicados a estas. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/12/empresas-do-mar.html ) (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2021/08/cargadoiros-de-mineral-i-cargadoiro-de.html ) (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/12/serradoiros.html ) (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/12/industrias-quimicas-e-metalurxicas.html ) (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/12/outras-empresas-desaparecidas.html )

Autor: Juan Migueles


BIBLIOGRAFÍA

Sal, sardiñas e peiraos. Achega ao patrimonio marítimo na Enseada de San Simón. Alberte Román Losada. Ed. Asoc. Alén Nós 2009.

Caderniños do Instituto de Chapela. Coordenador: X. M. González Fdez.

Nº2. Naufraxios no mar de Vigo (1854-1964).

Redondela, crónica dun tempo pasado. A Segunda República e o primeiro franquismo. Gonzalo Amoedo e Roberto Gil. Edicións do Castro 2002.

As vilas de Redondela nos tempos do Catastro de Ensenada: Xoán Miguel González Fernández. Ed. Concello de Redondela.

Arredor de nós. Historia da Policía Local 1863-2003. Gonzalo Amoedo López e Roberto Gil Moure. 2003.

Historia de las Rías. (2 Volúmenes) J. A. Orge e Carlos Antuña entre outros. Ed. Faro de Vigo.

Fondo Casto Sampedro. Museo de Pontevedra. -Sampedro 65-10 Notas sobre rúas e lugares.

La Carpintería de Ribeira en Galicia(1940-2000). José María de Juan e García Aguado.

Universidade de A Coruña.

Censo de actividades 1905, 1910 e 1925. Publicado en www.todocoleccion.net

Faro de Vigo

La Voz de Galicia. http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/

Ministerio de Cultura http://prensahistorica.mcu.es

Galiciana => El Pueblo Gallego, La Noche, La Correspondencia Gallega, El Correo de Galicia, Diario de Galicia, El Correo de Lugo, El Progreso.

Na Biblioteca Nacional de España: www.bne.es => La Correspondencia de España

Faro de Vigo

Deputación de Pontevedra: 1750 Visitas ás reais devesas e plantíos da antiga Provincia de Tui. Visitas ás reais devesas e plantíos da vila e xurisdición de Redondela. 1785.

Aportes Manuel Seijas, Ramón Piñeiro González e Manuel Migueles.