Marcos e Cruces de linde.

 

Cruz e coviñas na Pedra da Moura, no Viso. Foto: J. Migueles

 

        Nos montes do Concello de Redondela hai numerosas cruces, que nalgúns casos coinciden cos límites actuais entre parroquias e noutras sufriron variacións. A estas marcas hai que engadirlle as que dividen barrios ou simplemente propiedades. Entre as moitas teorías que xurdiron no seu estudo cabe citar a Jesús Ferro Couselo, que no seu traballo Los petroglifos de término y las insculturas ruprestes de Galicia, publicado en 1952, consideraba que todos os petróglifos eran marcas de termo. Hoxe en día considérase que en moitos casos pode haber coincidencias, porque para os lindes empregábanse marcos, fontes e ata casas, pero tamén rochas que destacaran na paisaxe polo que estas pedras podían ter gravados antigos. O que si está comprobado é o emprego de coviñas como marcas de linde e tanto estas como as cruces ou letras teñen a consideración de Bens de Interese Cultural (BIC). A continuación citaremos algunhas delas:

Lindes de Cesantes e O Viso.

Como podemos ver na entrada do enlace, a Bañeira da Moura e a Pedra da Moura eran lindes entre Cesantes e O Viso. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2019/02/a-baneira-da-moura-e-pedra-da-moura-o.html ). Ademais destas atopamos outra cruz nun muro no camiño que vai cara ao Cruceiro de Baltar ou do Galleiro, que está no cruce onde se inicia a subida ao Outeiro Grande. 

 

Cruz preto do cruceiro de Baltar. Foto: Xosé Couñago.

Cruces en Chapela.

Ata o de agora só atopei unha cruz de linde entre os barrios de Angorén e Laredo na praia de Cardona. Moi preto tamén podemos ver unha gran cova duns 12 cm. xunto a outras coviñas máis desgastadas.

 

Coviñas na praia de Cardona. Foto: J. Migueles

Cruz na praia de Cardona. Foto: J. Migueles.

Cruces no Monte Mirallo (Monte Penide)

        A primeira a atoparemos no miradoiro natural que hai na área de lecer da Poza da Lagoa, no Monte Penide. Trátase dunha cruz latina cunha coviña na súa parte superior esquerda. Marcaría o límite parroquial entre Trasmañó e Cedeira.

 

Cruz na poza da Lagoa. Foto: J. Migueles

        No mesmo monte, pero preto do Alto de San Vicente atopamos outra cruz latina pero de trazo máis fino e moi preto dela unha segunda cruz, que está unida por un dos estremos a unha cova con forma ovoide, e do outro lado ten gravado o número "2". Baixo esta e separado, hai tamén un círculo, que podería ser unha marca de canteiro.

 

Cruz 1 no Alto de San Vicente. Foto: J. Migueles

Cruz 2 no Alto de San Vicente. Foto: J. Migueles

        Un caso a parte merece a cruz de Chan da Cruz, que coroa un afloramento rochoso inzado de petróglifos. Tradicionalmente déuselle a explicación de empregarse para a cristianización dun lugar onde se realizaban ritos ancestrais, pero todo indica que pode tratarse dun linde parroquial máis recente do resto do conxunto. En canto a unha agrupación de cruces de menor tamaño, poderían ter o mesmo significado xa que no arquivo da Universidade de Santiago atopamos unha disputa polos lindes entre os veciños de Cedeira de Trasmañó que provoca que o xuíz mediador determine gravar "outras cruces" preto da Cruz de Penide para que non quede dúbida dos límites entre as dúas parroquias. 

 

Chan da Cruz. Foto: J. Migueles

        Outro exemplo de cruz gravada no Monte Penide sería o petróglifo Porteliñas 1, que ten unha coviña no centro da mesma e unhas medidas de 60 x 40 cm. Neste caso non está claro que se trate dun linde e podería ter outra explicación como lembrar un falecemento no lugar.

As Porteliñass 1. Foto: J. Migueles

 

Os lindes de Reboreda e Ventosela con Amoedo.

Como vimos no apartado adicado á riqueza arqueolóxica do monte Buxel (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2019/02/monte-buxel.html ), neste punto limitan as parroquias de Reboreda (Redondela) e Amoedo (Pazos de Borbén). O primeiro linde que atopamos está catalogado como Petróglifo de Coto Cepeda e está chea de coviñas coas letras PB dun lado e no oposto RD.

Coto Cepeda, á dereita as letras PB. Foto: J. Migueles.

 

        Despois de xirar cara o norte no grupo de pedras catalogadas como Petróglifo de Amoedo 1-2, atopamos outro marco cunha cruz e as letras PB e R.

Petróglifo de Amoedo 1-2. Foto: J. Migueles

 

        Seguindo cara o val do río Alvedosa atopamos un grupo de coviñas formando un círculo. E despois outra rocha cun par de coviñas.

Rocha cun par de coviñas. Foto: J. Migueles

Grupo de coviñas formando un círculo. Foto: J. Migueles

 

        Cruzando o val pasamos á parroquia de Ventosela e seguen aparecendo marcos, desta volta a silueta dunha cruz. 

Cruz en Ventosela. Foto: Xelah Dos

 

        Subimos monte arriba e na Ruta das Pedras atopamos o petróglifo do Pedroso, agrupación de coviñas rodeadas por un círculo do que sae unha liña. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/10/ruta-das-pedras-e-petroglifos-de.html )

        Despois dunha leve baixada subimos a outro coto, onde atopamos un novo marco coas letras PBA e R.

Linde coas iniciais de Pazos de Borbén e Amoedo. Foto: J. Migueles

 

        Por último citar tamén a gran cruz gravada en Amoedo, pola súa proximidade á parroquia de Ventosela e tamén por ter semellanzas en canto a tamaño coa que citamos como Porteliñas 1, no monte Mirallo.

 

Cruz en Amoedo. Foto: J. Migueles

Lindes nos petróglifos da Moscalleira (Reboreda).

Como vimos ao falar destes petróglifos (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2025/02/petroglifos-da-moscalleira.html ) aquí atopamos dous lindes, pero de propiedades, en forma de cruz e en forma de coviñas.

Cruz no conxunto da Moscalleira. Foto: J. Migueles

Autor: J. Migueles

BIBLIOGRAFÍA

Aportes Xurxo Constela e Xosé Couñago.

Visita á Ruta das Pedras realizada pola Asociación de Veciños de Ventosela (2010)

USC>Clero>Mitra1758> Mayordomía de Redondela

Los petroglifos de término y las insculturas ruprestes de Galicia. Jesús Ferro Couselo, 1952.