S. XVI e XVII. Invasións Piratas e Portuguesas.

        Se algo caracterizou os séculos XVI e XVII foi os continuos ataques piratas ás costas galegas e a guerra de Portugal. Esta pretende ser unha breve recompilación do que atinxe a Redondela.

Redondela, 1669 Pier María Baldi. A.H.M.C. Colec CarlosMartínezBarbeito de estampas de Galicia n 82

Os piratas Sarracenos.

Durante os séculos XVI e XVII, Galiza sufriu a presenza nas súas costas dos Sarracenos. Actuaban como piratas que atacaban aos barcos de pesca galegos, para secuestrar aos seus tripulantes. Os prisioneiros eran trasladados ao norte de África e logo pedían un rescate por eles.

Aquí cobraban gran importancia como mediadores os Padres Mercedarios, que tiñan como Cuarto Voto, o de redimir aos presos do poder dos Sarracenos. Para predicar as redencións e recoller as esmolas e encargos persoais dividiron Galicia en oito sectores, chamados daquela veredas, que eran: Pontevedra, Tui, Lugo, Arzúa, Mondoñedo, Noia, Muros, e A Coruña. O centro da actividade era o convento de Conxo, extra-muros de Santiago de Compostela.

Redondela quedaba pois na zona de Pontevedra. Habería que puntualizar aquí que cando falamos da Orde Mercedaria e Pontevedra probablemente pensemos no Mosteiro de Poio. A realidade e que os relixiosos non poboaron este convento ata 1890. Apesares disto, os mercedarios xa actuaban na zona dende moito antes, como dan conta os censos de cobro de foros por casas e terreos arrendados.

O papel como mediadores dos Padres Mercedarios era poñer en contacto ás familias cos secuestradores; servir de recadeiros ás familias, levando alimentos ou calquera outra cousa que o apresado necesitara; negociar o prezo de rescate, que variaba dependendo da idade e estado de saúde do prisioneiro; e conseguir mediante esmolas os cartos para pagar o rescate, xa que as familias non podían facer fronte ao pago.

Na Chronica Sacri, et Militaris Ordinis B.Mariae de Mercede, Redemptions Captivorum..., do Padre Bernardo de Vargas, impresa en Palermo, en 1622, tomo segundo, recóllense os seguintes casos:

No ano 1592, efectuouse unha redención en Marrocos, sendo redentores os Padres Baltasar de Paz e Jerónimo Martel. Nela foron redimidos 142 cativos, entre os que se atopaban 5 galegos. Un era de Redondela, chamábase Benito Rodríguez e contaba tan só 8 anos de idade. Esta circustancia fixo que fora liberado por maior prezo que os demais en virtude ao maior risco de perecer que corría.

Poucos anos despois, en 1598, levouse a cabo unha redención en Arxel e outros portos africanos máis numerosa que a anterior, concretamente de 208 cativos, dos que eran galegos 4: un de Pontevedra, un de Viveiro, un de Vilanova e o cuarto sen concretar.

Xa en 1601, o Padre Juan Bernal fai unha redención de 166 prisioneiros en Fez e Tetuán. Entre eles 3 galegos: Pedro Fernández, de Pontevedra; Francisco García, sen concretar; e Juan Lorenzo, de Redondela, que contaba 47 anos e levaba 5 cativo.

No traballo Piratas Turcos e berberisco nas costas de Galicia no século XVII. Textos e apuntamentos, escrito por José Martínez Crespo no Boletín do Inst. de Estudos Vigueses número11, recóllese que en 1619 seis mariñeiros redondeláns foron capturados por piratas arxelinos e as condicións do seu rescate: "...as cantidades que se esixían variaban en función da idade e das características físicas dos homes capturados, así, polo que respecta aos demais mariñeiros, pedíanse doce ducados por Domingo das Taboas, mareante moço de hedad de asta veinte años, alto de cuerpo; dez ducados por Diego Salgueiro, mareante honbre de hedad de asta veinte y seis anos no muy alto de cuerpo; seis ducados por Alvaro Blanco, mareante honbre de hedad de asta treinta y quatro anos no muy alto bajete de cuerpo; mil reales por Joan Rodriguez da Cal, mareante honbre de asta treinta y quatro anos no muy alto de cuerpo rregordete; e vinte ducados por Pedro do Couto, mareante moço de hedad de asta veinte y quatro anos y alto de cuerpo."

Francis Drake.

Non serían os Sarracenos os únicos piratas en atacar o noso Concello, tendo a triste honra de seres atacada polo máis famoso corsario inglés, Francis Drake, que saquea a Ría de Vigo en 1585 e con ela a Illa de San Simón.

En 1589 Francis Drake chega a cidade de A Coruña, de onde foi expulsado grazas ao valor dunha muller, María Pita. Decide daquela atacar Lisboa, non contando con homes suficientes para asaltar as súas murallas. Ante o fracaso da expedición ao seu regreso entra de novo na Ría de Vigo. A Orde dos Pascualinos que daquela vivían na Illa de San Simón, decide abandonala despois deste ataque.

Sir Francis Drake en Buckland Abbey. 1590 óleo de Marcus Gheeraerts. Foto: Wikipedia

1640,1661 e 1665. Guerra con Portugal. Incursións portuguesas.

En 1580 Portugal anexiónase a España, pero mantén as súas institución polo que na práctica funciona case coma un país independente. Cando o Conde Duque de Olivares tenta suprimir estes privilexios os portugueses revélanse. Da comezo así en 1640 a guerra de 27 anos polo preito da restauración portuguesa. Os combates focalizáronse na zona de Extremadura, mentres que na nosa comunidade . En Galicia os enfrontamentos alcanzarían o seu punto álxido coa invasión dos portugueses en 1665, despois das inútiles incursións de 1640 e 1661.

Tamén tivera certa relevancia o ataque de 1663, co que os portugueses conquistarían o punto estratéxico de Goián. Daquela en Redondela situara o posto de mando o Arcebispo de Santiago, Gobernador e Capitán Xeneral de Galicia, Pedro Carrillo de Acuña. Dende a nosa vila, o 30 de outubro, dirixe unha carta á Universidade de Santiago para que os estudantes o auxilien e saian en defensa de Monterrei. Créase así por primeira vez o chamado Primeiro Batallón Literario Compostelano.

El Conde-Duque de Olivares a caballo (c. 1634), cadro de Diego Velázquez  Foto Wikipedia

O citado éxito en Goián e o motín popular de A Coruña en 1664, foi interpretado como un sino de debilidade polos portugueses, que estaban apoiados polos franceses e, en menor medida, por ingleses e alemáns, interesados todos estes en que Portugal debilitara a España. O plan era ocupar A Garda para lanzar un ataque contra Vigo e Baiona e dominar así a ría. O exército procedía da fronteira con Extremadura, formado por veteranos da guerra con España. Liderado polo francés Schomberg estaba composto por de tres rexementos de infantería, dous ingleses e un alemán; un de cabalería francesa e unidades portuguesas. En total 12.000 infantes e 1.500 de cabalería.

A inferioridade do exército galego, mandado agora polo capitán xeneral e Gobernador do Reino de Galicia, Luis de Poderico, fronte ás tropas portuguesas impedíalle atacar ao inimigo, polo que se limitou a defender as prazas fortes (Vigo e Tui), quedándolle apenas uns escuadróns cos que dificultar os movementos do exército portugués.

Poderico emprazou as súas tropas na parroquia de Saxamonde pola súa proximidade a Redondela, onde estaban os almacéns militares; Porriño, importante polos seus fornos; e Puxeiros, monte fundamental na defensa de Vigo. Esta estratexia non evitou o saqueo de Bouzas, Porriño e posteriormente a Garda.

Logo reorganizaríase a defensa galega e o avance portugués sería freado. O 18 de febreiro de 1668 firmaríase o tratado de paz polo que se recoñece a independencia de Portugal e se determina a restitución de todas as conquistas feitas durante a guerra, excepto Ceuta.

Autor: Juan Migueles

BIBLIOGRAFÍA

Historia de las Rías. Conflictos navales en la Ría de Vigo. Patricia Álvarez. Faro de Vigo.

Sarracenos:

19561101 Spes. Órgano de la Juventud Católica de Pontevedra. Historia de una Fundación frustrada de los Mercedarios en Pontevedra.

Piratas Turcos e berberisco nas costas de Galicia no século XVII. Textos e apuntamentos, escrito por José Martínez Crespo no Boletín do Inst. de Estudos Vigueses número11

Francis Drake

Piratas, corsarios y bucaneros. Álvaro Armero. Ed. Libsa, 2003. Páx. 164 e 175.

Guerra Portugal

18780409 El Diario de Santiago

Homenaje a José García Oro. Escrito por Miguel Romaní Martínez

Obras (1885). Volumen 3. Antonio Cánovas del Castillo.

El águila caída: Galicia en los reinados de Felipe IV y Carlos II. Emilio González López.

1663

Espacio, Tiempo y Forma, Serie IV, I-i." Moderna, t. 9, 1996, págs. 231-242. La aportación de Galicia a la Guerra de Secesión de Portugal (1640-1668). Josefina Castilla Soto e Ana Mª Cuba Regueira.