Marcas apotropaicas e cruces.

Cruz no Muíño do Coxo

 

        As marcas apotropaicas son símbolos gravados coa crenza de que nos protexerán do mal e por extensión do demo. No Concello de Redondela principalmente atopamos cruces gravadas nas xambas e linteis dos muíños. Destas construcións dependían moitas familias. As colleitas de millo, trigo e, en mellor medida, centeo, moíanse para obter a fariña, que garantía o pan para todo o ano. O ter que moer de noite en lugares moitas veces afastados das casas explica os temores e medos dos muiñeiros. Tense recollido as referencias ao demo nas cantigas, lendas e contos das muiñadas e que, a maioría das veces, facía perder a honra ás mozas. Unha crenza que había era a de facer un círculo de fariña no chan e meterse dentro para estar protexido do demo. A influenza do cristianismo non se limita ao carácter das cruces, tamén divide o muíño en dúas partes: arriba onde se traballa, o ceo, e na parte baixa, o inferno.

 (Ver recompilación de Muíños https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/03/muinos.html )

(Ver referencias históricas https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2021/10/os-muinos-de-redondela-ao-longo-da.html )

Cruz no Muíño da Rata.

Cruz no Muíño da Xeringa.

 

 

 

 

 

        No noso Concello hai que destacar O Muíño Novo no Maceiras (ou Pugariño), en Chapela, pola gran cantidade de cruces que ten. Hainas de varios tipos, con peaña e sen ela, rodeada por un círculo... O máis curioso é que lle chamen Novo, cando estes gravados deberían indicar unha maior antigüidade. Hai que puntualizar aquí, que en Redondela temos referencias aos muíños dende o século XVI, pero ata un estudo máis profundo, tan só coñecemos a data da construción dos muíños que teñen gravado o ano, sendo os máis antigos do século XIX.

Algunhas das cuces do Muíño Novo (Chapela)

        Pero estas marcas non son exclusivas dos muíños, tamén poden aparecer en casas, igrexas ou mesmo en fontes. Este sería o caso da Casa da Torre, en Redondela (neste caso non podemos descartar que sexa un linde parroquial con Vilavella) ou a Fonte e Lavadoiro da Presa, no Viso.

 

Cruz na Casa da Torre

 

 

 

 

 

 Fonte e lavadoiro da Presa

 

        Outro símbolo protector, presente en muíños e casas, serían as coviñas que son habituais nos petróglifos prehistóricos e tamén podemos observalos vinculados a lindes. Curiosamente en Trasmañó atopamos un exemplo no Río Fondón co mesmo nome que o anterior, O Muíño Novo.

Coviña no lintel dunha casa en Pontesampaio (Pontevedra)

 

Coviña no Muíño Novo (Trasmañó)

 

 

 

 

 

        Unha evolución da crenza da protección das cruces nas casas serían as cruces de canteiro colocadas nos linteis dos portais. Atopamos varios exemplos na nosa vila tanto en casas de certa importancia histórica, como a Alfóndega ou Casa Maruxa (Cedeira), ata outras máis modestas. 

 

Csa da Alfóndiga.

Casa en Chapela

Casa en Negros

 

Reitoral do Viso

 

 

 

 

 

         Como última curiosidade para rematar, comentar a existencia de cruces en pedras reutilizadas. Unha a atopamos no muro exterior do cemiterio dos Eidos e outra na escaleira de acceso ao adro da igrexa de Redondela.

Muro exterior do cemiterio dos Eidos.

Escaleira do Adro da Igrexa de Redondela.

Autor e fotos: Juan Migueles

BIBLIOGRAFÍA

Marcas apotropaicas en Pedra Vixía. Pablo Sanmartín. La Voz de Galicia.

Muíños nas terras de Redondela: Miguel Ángel Abraira Pérez.

Arquivo da Universidade de Santiago. USC.

O Viso. A construción dunha paisaxe cultural. Xurxo Constela Doce, A Citania S. L. Sociedade Cultural do Viso, 2020.

Visitas guiadas por Xurxo Constela, arqueólogo de A Citania S. L.