Ruta do Río Fondón

 

Ruta do Río Fondón. Foto: J. Migueles

         Trátase dunha ruta lineal con forte pendente polo que a dificultade varía se imos nun ou noutro sentido, podendo facela de ida e volta.

        Se optamos pola dificultade media-baixa podemos deixar o coche nas inmediacións da mámoa do Rei ou do campo de fútbol de Trasmañó. O inicio do camiño soe estar sen desbrozar e en inverno soe anegarse polo que é recomendable comezar na estrada que baixa cara a Chapela e retroceder para ver os primeiros muíños. Se optamos pola opción de só ida deixaremos previamente outro coche preto de Faro de Vigo, en Chapela, xa que a ruta remata no Camiño da Fraga que arranca nunha área de descanso con fonte e accedemos a el por un túnel baixo a Autopista.

Un dos numerosos muíños da ruta. Foto: J. Migueles

Foto: J. Migueles

 

 

        Esta ruta é atravesada pola Senda da Auga polo que nos permitirá numerosas combinacións para futuras camiñadas. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2019/02/senda-da-auga.html )

        Os atractivos desta ruta son os mesmos que os de moitas rutas fluviais. Unha rica flora autóctona, saltos de auga e ata 21 muíños. Se prestamos atención tamén distinguiremos os lugares onde as mulleres lavaban antigamente a roupa. A ruta comeza na parroquia de Trasmañó e remata na de Chapela. Por esta última o río continúa polo casco urbano ata chegar ao mar preto das instalacións de Pescanova, contabilizándose 6 muíños máis neste tramo. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/03/muinos.html ) Un pequeno desvío tamén nos levará ata o Cruceiro do Fondón. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2019/02/cruceiros-esmoleiros-e-petos-de-animas.html )

 

Interior do muíño de Alfonso do Lagho. Foto: J. Migueles

Muíño Novo. Foto: J. Migueles

Muíño Novo. Foto: J. Migueles

 

        É recomendable realizar a ruta tanto no verán como no inverno porque o cambio é máis que notable. No inverno ao levar máis auga o río é o momento ideal para deleitarnos coas fervenzas e rápidos, mentres que no verán as árbores dannos a sensación de pasar por un túnel vexetal que nos proporciona frescor nos días máis cálidos do ano.

No verán a sombra converte a ruta nun paseo moi agradable. Foto: J. Migueles

Muíño de Casqueira. Foto: j. Migueles

Foto: J. Migueles

Foto: J. Migueles

Acceso ao mapa no seguinte enlace:

https://www.google.com/maps/d/edit?hl=es&mid=11twxsT_8furX9xVu46twxOoLzMPnLcs&ll=42.268509590878395%2C-8.656454999999989&z=16

 

Autor: J. Migueles

 

 

 

 

Monte Mirallo (Monte Penide) (VI). Coto do Corno

 

Petróglifos de Coto do Corno. Foto: J. Migueles

Preto do castro e seguindo unha pista que enlaza coa subida ao área de lecer Poza da Lagoa atópanse os petróglifos do Coto do Corno, nos que se representan puntos e combinacións circulares, ademais de dous muíños naviculares e un cervo, que probablemente sexa o que da nome ao lugar.

Apesares de que Florentino López Cuevillas publicara As insculturas do Coto do Corno en 1929 e que posteriores traballos deran a voz de alarma polo mal estado destes gravados por mor dos traballos de cantería, aínda haberían de sufrir unha nova agresión co paso dunha liña de alta tensión. Ao depender dunha compañía eléctrica, que esnaquizou dúas mámoas nas inmediacións, a visita só é posible cando desbrozan.

Petróglifo Coto do Corno 1. Conxunto formado por dúas rochas:

Rocha 1. Pedra ao nivel do chan que contén 6 motivos:

Motivo 1. Círculo lixeiramente irregular de 50 cm. que contén cando menos 3 coviñas. En realidade non chega a ser un círculo completo porque nun extremo péchase mediante un apéndice a modo de rabo lembrando aos globos dos diálogos dos cómics. Ten un radio que sae do seu borde do que parte un pequeno círculo con coviña central, unha figura ovoide e unha liña. Sobre este motivo hai outro que lembra a un cadrado dividido por tres liñas que parten do centro.

Motivo 2. Espiral de 70 cm. con coviña central rodeadas de coviñas de menor tamaño. Ten varios radios incompletos. Por medio de liñas rectas e curvas únese a figuras ovoides con coviñas.

Motivo 3. Espiral que contén 9 coviñas unida por liñas curvas a unha figura ovoide con unha coviña.

Motivo 4. Coviña de gran tamaño.

Motivo 5. Círculo ovoide duns 25 cm. con coviñas.

Motivo 6. Varias coviñas, destacando unha delas pola súa profundidade e tamaño.

 

Coto do Corno 1. Rocha 1. Foto: J. Migueles

Coto do Corno 1. Rocha 1. Calco.

Coto do Corno 1. Rocha 1. Foto: J. Migueles

 

Rocha 2. Pedra que segue a pendente natural do terreo de 5’60 x 2’50 m.

Motivo 1. Semellan dous círculos concéntricos moi gastados con coviña central rodeada de puntos.

Motivo 2. Cérvido. Ata o de agora única representación dun cervo no concello de Redondela.

Motivo 3. Dous círculos concéntricos moi gastados con coviña central rodeada de puntos. Pode haber outra combinación circular moi preto desta, pero está tan gastada que custa distinguila ata na fotogrametría.

Motivo 4. Dous muíños naviculares. No medio deles dous círculos pequeno formando un “8”.

 

Coto do Corno 1. Rocha 2.

Coto do Corno 1. Rocha 2. Muíño navicular. Foto: J. Migueles

Coto do Corno 1. Rocha 2. Cérvido. Foto: J. Migueles

Petróglifo Coto do Corno 2. Conxunto formado por tres rochas:

Rocha 1. Sobresae uns 50 cm. do chan. A 5 m. da torre de alta tensión.

Motivo 1. Tres círculos concéntricos (máximo 29 cm.), estando o último incompleto, que contén 9 coviñas e cun apéndice exterior de 10 cm.

Motivo 2. Grupo de 7 coviñas formando un círculo duns 15 cm. A uns 60 cm. un rebaixe circular de 15 cm.

Rocha 2. Sobresae uns 80 cm. O gravado está cortado por traballos de cantería, sendo un círculo irregular duns 34 cm. cheo de coviñas e cun apéndice que se bifurca. Semella que hai outro círculo menor tamén cheo de coviñas.

Rocha 3. Tamén a uns 80 cm. sobre o chan. Un círculo duns 45 cm. cheo de coviñas tamén roto polos canteiros.

 

Coto do Corno 2

 

Coto do Corno 2. Foto: J. Migueles

Coto do Corno 2. Foto: J. Migueles

Coto do Corno 2. Foto: J. Migueles

Rutas por Monte Mirallo por Xosé Couñago:

(Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/05/ruta-arqueoloxica-e-paisaxistica-de.html )

Monte Mirallo (Penide) (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2019/02/monte-penide-monte-mirallo.html )

1 Coto Fenteira (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2025/04/monte-mirallo-monte-penide-i-coto.html )

2 Poza da Lagoa (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2025/04/monte-mirallo-monte-penide-ii-poza-da.html )

3 Chan do Rato, Porteliñas e Coto da Rola (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2025/04/monte-mirallo-monte-penide-iii-chan-do.html )

4 Chan da Cruz (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2025/04/monte-mirallo-monte-penide-iv-chan-da.html )

5 Castro de Negros (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2021/11/o-castro-de-negros.html )

Mapa do Patrimonio Arqueolóxico de Redondela

https://www.google.com/maps/d/edit?mid=1H4p5MqFehMbWImfzqYxL5yz042_xedYd&usp=sharing

Autor: Juan Migueles

BIBLIOGRAFÍA

Internovas. Historias de Redondela (Web desaparecida)

Elementos da prehistoria de Redondela. Xosé Couñago.

A lámina de sílex de Monte Penide. X. C. Abad Gallego.

A arte rupestre prehistórica do Concello de Redondela. Fernando Javier Costas Goberna.

SEREN

Nº3. Redondela da Prehistoria á Romanización. Rafael Mª Rodríguez Martínez.

Anuario del Cuerpo Facultativo de Archiveros Bibliotecarios y Arqueólogos. 1934 nº 2: Los petroglifos de Monte Penide y los estudios sobre arte rupestre gallego-portugués. Fermín Bouza Brey.

Trisquel. Archivos del patrimonio histórico gallego. Julio Fernández Pintos.

Monte Mirallo (Redondela). Arqueoloxía e lendas deste espazo natural de Redondela. Xosé Couñago. https://montepenide.wordpress.com/

Petroglifos y asentamientos: El caso del Monte Penide (Redondela, Pontevedra). R. Fábregas Valcarce e outros.

Redondela arqueológico-etnográfica. Jose Manuel Hidalgo. http://redondelaarqueologica.blogspot.com/

Museo Virtual Monte Penide Prehistórico. A Citania S. L., Xurxo Constela. (Web desaparecida)

Plan Básico Autonómico.

As insculturas do Coto do Corno. López Cuevillas, Florentino. Ano XI, T. III (1929), n. 64 ; p. 60-63

 

Monte Mirallo (Monte Penide) (IV). Chan da Cruz.

 

Petróglifos de Chan da Cruz. Foto: J. Migueles

Petróglifos de Chan da Cruz.

Gran afloramento granítico que podemos dividir en seis grandes rochas ou partes. Dotado de pasarelas e paneis informativos:

- ROCHA 1: Rocha plana situada a nivel do chan:

-Motivo nº1: Dous círculos concéntricos (o maior de 30 cm.) cunha cova central (8 cm.) rodeada por 6 ou 7 coviñas. Da cova central parte unha liña curva duns 25 cm.

-Motivo nº2: Óvalo de 20 x 13 cm. con 3-4 coviñas no seu interior de 1-2 cm.

-Motivo nº3: Combinación de 2 círculos concéntricos (o maior de 20 cm.) con, cando menos, 3 coviñas centrais. Incompleto pola rotura da pedra.

-Motivo nº4: Tres coviñas aliñadas e unha máis cun pequeno apéndice.

-Motivo nº5: Restos de unha figura cuadrangular.

-Motivo nº6: Círculo de aprox. 30 cm. cunha coviña central e un apéndice lonxitudinal exterior de 20 cm. 

 

Foto: J. Migueles

 

-ROCHA 2: Cando menos 9 pequenas cruces de 11 x 11 cm.).

 

Cruces. Foto: J. Migueles

-ROCHA 3: Unha gran cruz de 64 por 64 cm. cun ancho de 9-11 cm. e unha profundidade de 5 cm. Completa o conxunto unha cova de 10 cm. 

 

Cruz que da nome ao lugar. Foto: J. Migueles

 

-ROCHA 4: Plano vertical da roca anterior. Dous motivos circulares unidos por un apéndice lonxitudinal. O primeiro un círculo de aprox. 28 cm. de diámetro, atravesado por una diaclasa natural e o segundo, unha combinación circular formada por tres círculos concéntricos (aprox. 27 cm.). 

Combinacións circulares en plano vertical. Foto: J. Migueles

 

 

-ROCHA 5: Un gran semicírculo (duns 70 cm.) cheo de coviñas. A carón del un resalte da pedra ten unha liña circular con 6-8 coviñas no interior. A uns 65 cm. hai un “cruciforme antropomorfo" de 20 x 12 cm.

 

Figura antropomorfa. Foto: J. Migueles

 

-ROCHA 6: A uns 2.25 m. da gran cruz gravada:

- Motivo 1: Tres círculos duns 24 cm.

- Motivo 2: Grupos de coviñas aproveitando o resalte da rocha-

- Motivo 3: Grupo de tres círculos concéntricos de 24 cm.

- Motivo 4: Grupo dunhas cinco coviñas.

- Motivo 5: Coviña rodeada dun ancho suco.

 

Un dos paneis de Chan da Cruz. Foto: J. Migueles

Localización: 8.637714637 42.268093249

Petróglifo de Chan da Cruz 2.

Gran afloramento granítico (13,60 m x 18,70 m). Distínguense tres franxas en dirección N-S nas que se poden observar numerosas coviñas de diferentes tamaños, desde apenas 1 cm. de diámetro cata os 5 cm de diámetro e 1 cm de fondo. Tamén podemos observar unha cova de maiores dimensións (10 cm de diámetro e 4 cm de profundidade). Preto desta hai dous rebaixes, quizais naturais, que poderían ser muíños.

Localización: 42.268889, -8.638833

Chan da Cruz 2. Foto: J. Migueles

Chan da Cruz 2. Foto: J. Migueles

Chan da Cruz 2. Foto: J. Migueles

Mámoas de Chan da Cruz.

No Chan da Cruz hai contabilizadas 30 mámoas que terán continuidade pola parroquia de Cabeiro e polo monte Vixiador, con numerosas mámoas tamén na parroquia de Candeán (Vigo). Na parroquia de Chapela existiu tamén unha mámoa preto do campo de fútbol que foi destruída. Nela atopáronse numerosas puntas de frecha que se atopan en mans privadas.

 

Campo de mámoas de Chan da Cruz tralos traballos de tala de 2024. Foto: J. Migueles

 

Entre as mámoas de Chan da Cruz a máis destacada é a Mámoa do Rei, nome dado cando foi catalogada, antigamente era chamada Pedra do Couto, por ser empregada como linde parroquial, de feito, aínda podemos ver unha cruz nunha das súas pedras. A esta mámoa pódese chegar en coche e conta cun panel explicativo. Pode empregarse como punto de partida de numerosas rutas: cara o Castro de Negros (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2021/11/o-castro-de-negros.html ), cara a senda do río Fondón ou cara os petróglifos do monte Penide (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2019/02/monte-penide-monte-mirallo.html ).

Mámoa do Rei. Foto: J. Migueles

Outra das mámoas de Chan da Cruz. Foto: J. Migueles

Cabalos na Mámoa do Rei. Foto: J. Migueles

Localización da Mámoa do Rei e mámoas máis próximas. A Citania S. L.

Rutas por Monte Mirallo Xosé Couñago:

(Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/05/ruta-arqueoloxica-e-paisaxistica-de.html )

Monte Mirallo (Penide) (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2019/02/monte-penide-monte-mirallo.html )

1 Coto Fenteira (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2025/04/monte-mirallo-monte-penide-i-coto.html )

2 Poza da Lagoa (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2025/04/monte-mirallo-monte-penide-ii-poza-da.html )

3 Chan do Rato, Porteliñas e Coto da Rola (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2025/04/monte-mirallo-monte-penide-iii-chan-do.html )

4 Chan da Cruz (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2025/04/monte-mirallo-monte-penide-iv-chan-da.html )

5 Castro de Negros (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2021/11/o-castro-de-negros.html )

6 Coto do Corno (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2025/04/monte-mirallo-monte-penide-vii-coto-do.html )

 

 

Mapa do Patrimonio Arqueolóxico de Redondela

https://www.google.com/maps/d/edit?mid=1H4p5MqFehMbWImfzqYxL5yz042_xedYd&usp=sharing

Autor: Juan Migueles

BIBLIOGRAFÍA

Internovas. Historias de Redondela (Web desaparecida)

Elementos da prehistoria de Redondela. Xosé Couñago.

A lámina de sílex de Monte Penide. X. C. Abad Gallego.

A arte rupestre prehistórica do Concello de Redondela. Fernando Javier Costas Goberna.

SEREN

Nº3. Redondela da Prehistoria á Romanización. Rafael Mª Rodríguez Martínez.

Anuario del Cuerpo Facultativo de Archiveros Bibliotecarios y Arqueólogos. 1934 nº 2: Los petroglifos de Monte Penide y los estudios sobre arte rupestre gallego-portugués. Fermín Bouza Brey.

Petroglifos y asentamientos el caso de Monte Penide. R. Fábregas Valcarce, con la colaboración de X. Carballo Arceo y V. Villoch Vázquez. Valladolid: Universidad. Área de Historia del Arte, Áreas de Prehistoria y Arqueología. 1998.

Trisquel. Archivos del patrimonio histórico gallego. Julio Fernández Pintos.

Monte Mirallo (Redondela). Arqueoloxía e lendas deste espazo natural de Redondela. Xosé Couñago. https://montepenide.wordpress.com/

Petroglifos y asentamientos: El caso del Monte Penide (Redondela, Pontevedra). R. Fábregas Valcarce e outros.

Redondela arqueológico-etnográfica. Jose Manuel Hidalgo. http://redondelaarqueologica.blogspot.com/

Museo Virtual Monte Penide Prehistórico. A Citania S. L., Xurxo Constela. (Web desaparecida)

Plan Básico Autonómico.

 

Galería. Lavandeiras

1898 Lavandeiras na Xunqueira-Colección Salgado nº45-Real Academia Galega

Lavandeiras na Xunqueira cara a 1905. Postal cedida por José Luis Rodríguez Figueroa

1910. Lavando na Ponte de Vilavella ou Ponte dos Fornos. Publicada en Vida Gallega

1914 Lavandeiras na Xunqueira. Foto de Bonilla para Mundo Gráfico

1924 Lavandeiras na Xunqueira. Postal: Fototipia Thomas

1925. Lavandeiras no Muíños da Ponte (Reboreda). Colección Las Bellezas de Galicia

Lavandeiras na Xunqueira. Publicada en Galicia o oficio de vivir. Gonzalo Allegue. Ed. Nigra

Anos 50-60. Lavando detrás da igrexa. Publicada en

Redondela. Crónica gráfica dun pasado recente. María A. Leboreiro Amaro.

Anos 50-60. Na Ponte dos Pasais.

Redondela. Crónica gráfica dun pasado recente. María A. Leboreiro Amaro.

Lavandeiras na Xunqueira. Postal.

Anos 50-60. Lavandeiras. Foto cedida por J. A. Xesteira

Anos 50-60. Lavandeiras. Foto cedida por J. A. Xesteira

Lavando na Xunqueira un día de feira. Foto: Joaquim Morelló i Nart-AFCEC

 

Autor: J. Migueles