Historia da Parroquia de Saxamonde

 

Arquivo Centro Cultural Chan das Pipas

 

3.000 a 1.800 a. C. (Neolítico): Consérvanse varias mámoas en Chan das Pipas (unha delas destruída ao construír o centro cultural) e no Chan da Grila. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/10/restos-arqueoloxicos-en-vilar-e.html )

S. I - IV d. C.: Atopouse un miliario romano desta época na propiedade chamada Socalco de Veigadeira no barrio de Padrón, que se conserva no museo de Pontevedra. O achado de restos de tégulas desta época confirma a existencia dun asentamento romano no lugar do Casal, que non foi escavado. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2019/02/os-miliarios.html )

1159. Fernando II de León concede o Couto de Saxamonde a Gonzalo Muñoz, que logo casaría con Estebana Aldonza Saez de Valladares, II señora de Valladares.

1180. O Rei Fernando co seu fillo Alfonso concede Saxamonde e outras posesións ao Bispado de Tui.

S. XIII. É Señor do coto de Saxamonde D. Ruy Suárez de Saxamonde, quen estaba casado con Dª. Rica de Tabeirós.

1239, 19 de marzo. Doazón das freguesías de San Miguel de Oya, San Saturnino de Amoedo, Santa María de Reboreda, San Martín de Nespereira, San Martín de Vilar de Infesta, Santiago de Borbén, San Esteban de Negros, e San Mamed de Quintela (Pontevedra), dada por Martín, arcebispo de Santiago de Compostela, a favor de Fernán Gómez de Valladares, Señor de Saxamonde.

1374, 8 de marzo. O Provisor do Bispo de Tui, o Arcediago de Labruja Pedro Fernández, deu sentencia contra os abades de Saxamonde para “que pagasen anualmente 54 sueldos leoneses por razón de Censoría”.

1451, xullo. O Bispo de Tui confire os beneficios de Saxamonde e Vilavella, e deu unha pesqueira do río Míño en foro a Ruy e Álvaro Lorenzo.

S. XV. O Palacio e Fortaleza de Saxamonde, propiedade de Gregorio de Valladares é incendiada por Álvaro de Cadaval “el Viejo”, merino en Tui, baixo a orde de Pedro Álvarez de Sotomayor (Pedro Madruga). (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2019/02/pazos-e-casas-desaparecidas.html )

1537, 8 de marzo. Probanza e apeo (restitución) a Álvaro Sarmiento de Valladares, veciño de Vigo e señor dos cotos de Valladares, Saxamonde e Meira, sobre pertencerlle a este último certos bens nas freguesías, entre outras, de Santa María de Reboreda, San Esteban de Negros, San Mamed de Quintela e San Martín de Vilar de Infesta, que lle foran arrebatados polo arcebispado de Santiago.

1587, censo: Aparece como freguesía de Redondela co nome de Sajamonde.

1589, 8 de marzo. María de Sarmiento Lobera y Sotomayor, viúva, dota á súa filla, Antonia Sarmiento, que ía casarse con Leonardo Gil de Barraganes y Cordido, con 500 ducados, os cotos e xurisdicións de Mourente e Saxamonde, 100 fanegas de pan, a horta de Santa María del Camino e a Casa de Pontevedra.

1598, 6 de setembro. María de Sarmiento Lobera y Sotomayor outorga testamento e lega a Juan Sarmiento "El Viejo", a metade do Coto de Saxamonde, as casas grandes de morada, así como a renda de peixe e diñeiros, que tiña en Baiona , que lle pertencían por herdanza e sucesión da súa bisavoa Dª Sancha de Lobera.

1635, 17 de maio. Falece durante unha visita en Saxamonde D. Diego de Vela Becerril, Bispo de Tui e anteriormente de Lugo.

1664. Luis de Poderico empraza en Saxamonde parte das tropas galegas para frear o avance do exército portugués. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/parto-multiple.html )

1673, 6 de xullo. Luis Sarmiento de Valladares é nomeado I Marqués de Valladares polo Rei Carlos II. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/luis-sarmiento-de-valladares-meira-y.html )

Fonte de San Román entre 1965 e 68.

Romarías e Santuarios. Gustav Genningsen. Museo do Pobo Galego.

 

1680, 10 de agosto. Diego Sarmiento de Valladares, Inquisidor Xeral, preside en Madrid un acto de fe con 118 reos. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/sarmiento-de-valladares-diego-redondela.html )

1692, 19 de marzo. O Rei Carlos II nomea Conde de San Román, título que fai referencia a San Román de Saxamonde, a Jacinto Sarmiento de Valladares (y Zamudio ou Barraganes). O nomeamento non sería efectivo ata o Real Despacho expedido por Felipe V o 5 de xaneiro de 1705.

1692, 29 de decembro. Jacinto Sarmiento de Valladares pasa as probas para converterse en Oficial da Inquisición como varios membros da súa familia. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/10/familiares-e-oficiais-do-santo-oficio.html )

1696. José Sarmiento de Valladares é nomeado Vicerrei de México. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/jose-sarmiento-de-valladares-saxamonde.html )

1705. Jacinto Sarmiento de Valladares, I Conde de San Román, é nomeado Ministro do Consejo de Italia, organismo que atendía os asuntos italianos para a monarquía española dos Austrias. Nesta época é propietario da Casa da Torre en Redondela, polo que era coñecida como Casa do Conde de San Román.

1741, 17 de xuño. Felipe V ordena que se faga o apeo (restitución) e deslinde de todas as posesións pertencentes ao marquesado de Valladares, entre elas o Coto de Saxamonde e propiedades en Redondela.

1752 Catastro de Ensenada. O couto de Saxamonde está dividido en 4 distritos pertencentes a: o Marqués de Valladares, o Conde de San Román (conselleiro de Indias), José Mariño (residente en Pontevedra e señor de Toutón) e o Marqués de Sierra. Exercía na parte do marqués de Valladares, D. Miguel de Sanromán Ceballos, na xurisdición do Conde de San Román, D. Jacinto Carballido, veciño de Redondela, e no distrito da casa de Mariño, o notario Gerónimo Estévez, que tamén era apoderado e mordomo do marqués de Sierra; eles tres administraban ás 158 familias da parroquia. Os seus límites son: “en el mojón que se halla al sitio dos Valos, y de allí sigue al que se halla al sitio do Río do Louro y de allí al mojón da Fontaiña, y de allí sigue al dos Barreiros, y de allí sigue a el del sitio da fonte de Aver Covo, y va en derechura al de las Corvazeiras, y de allí al del sitio da Veiga Longa, y de este al mojón que se halla al sitio de Lamas, hasta el Río da Zapal, y va siguiendo al del sitio da Trigueira, y de este a otro que se halla al sitio de Carrascal y fenece en el mojón referido dos Valos primera demarcación”.

Recóllense 10 muíños. A principios do século XX tan só funcionaba un. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2021/10/os-muinos-de-redondela-ao-longo-da.html ). Na actualidade teño contabilizados 6. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/03/muinos.html )

1744. Pedro de Miranda y Omaña (falecido en 1757), III conde de San Román e III Marqués de Santa María del Villar. Constrúe na actual praza de Curros Enríquez en Pontevedra o Pazo de San Román. Tan só se conserva parte do conxunto.

1746. Construción da Igrexa de San Román de Saxamonde, daquela capela do pazo. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2019/01/igrexas.html )

1799. A parroquia de San Román de Saxamonde ten 170 veciños.

1809. Saxamonde é incendiada polos franceses. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/1809-guerra-da-independencia-dos.html )

1822. Unificación de Redondela (Cedeira, Reboreda, Saxamonde, Vilanova e Vilavella).

1823. Restauración do réxime señorial. Cedeira, Reboreda, Saxamonde e Vilavella volven a separarse de Redondela.

1835: Abolición dos señoríos xurisdicionais. Cedeira, Reboreda, Saxamonde e Vilavella únense a Redondela definitivamente.

1842, 29 de decembro. Os pedáneos das parroquias de Saxamonde, Quintela, Negros, Cepeda e Nespereira solicitan a segregación dos dous concellos (Borbén e Redondela) para formaren as cinco un concello propio, ao ser Saxamonde un couto antigo e nun tempo cabeza de distrito das cinco parroquias. Aducen que teñen unha longa legua para chegar á cabeceira, mentres Saxamonde lles queda moi ben a todas, ao ser limítrofe.

1876, 10 de abril. Caída dun andamio na construción do túnel dos Valos, falecendo dous operarios e resultando feridos varios compañeiros. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/02/cronicas-do-ferrocarril.html )

1888. Ricardo Sampedro y Folgar é nomeado párroco de Saxamonde. Era irmán de Casto Sampedro y Folgar o que explica que numerosas cantigas da parroquia sexan recollidas na súa obra Cancioneiro Musical de Galicia. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/sampedro-folgar-casto-antonio-redondela.html ) Outro colaborador na recollida sería o relixioso Manuel Lago Otero, natural de Saxamonde, do que sabemos que en 1922 era párroco en Arxentina. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/10/curas.html )

1900, marzo. As enormes desfeitas provocadas polos xabaríns obrigan a formar unha partida de caza. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/historias-de-caza.html )

1955 Escola de Saxamonde. Arquivo Deputación de Pontevedra

1909, 23 de xullo. Afúndese un tramo de dez metros do túnel dos Valos.

1911. Péchase a escola mixta de Saxamonde por epidemia de sarampelo.

1918. Primeira referencia topada á Sociedad Agraria La Protectora de Sajamonde. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/parto-multiple.html )

1918. Incendio no serradoiro de Manuel Pereira Míguez. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/12/serradoiros.html )

1922, setembro. Celébranse en Saxamonde as Santas Misións. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/05/musica-de-redondela-cantos-relixiosos.html )

1923. Autorizase a José Pereira Míguez a celebrar bailes en Saxamonde os domingos e festivos. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/12/dos-bailes-aos-pubs-e-discotecas.html )

1924. Agustina Vázquez Fernández da a luz a dúas nenas e un neno. Anteriormente tivera cinco fillos. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/parto-multiple.html )

1928. Un grupo de gaitas de Saxamonde actúa nas Festas da Coca. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/05/musica-e-baile-tradicional-historia.html )

1929, setembro. Créase a Escola Masculina de Saxamonde, converténdose na de nenas a mixta existente. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/escolas.html )

1929. Colócase unha reixa na fonte de San Román para evitar o costume de bañar ás criaturas enfermas. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/as-fontes-milagrosas.html )

1930. Con tan só 18 anos faise un oco entre os boxeadores galegos na categoría peso pluma Eugenio Garrido Iglesias “La Ciencia del Ring”. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/06/boxeo.html )

1932. Primeira referencia atopada na prensa de un equipo de fútbol infantil en Saxamonde, o Estrella. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/07/futbol-equipos.html )

1933, 3 de novembro. Nove veciños de Saxamonde son detidos despois dunha noite de festa na que realizaron varias falcatruadas. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/11/sucesos-1930-1949.html )

1934, 14 de maio. Unha forte tormenta provoca desprendementos sobre a vía férrea.

1936 18 de xullo. Golpe de Estado militar do xeneral Franco, inicio da Guerra Civil. Cando menos dous veciños de Saxamonde falecen en combate. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/12/guerra-civil-e-represion-en-redondela.html )

1954-Abril: Inaugúrase o Aeroporto de Peinador en terreos de Redondela, Mos e Vigo. Os veciños de Vilar de Infesta, Negros, Saxamonde, Cabeiro e da contorna serán obrigados a traballar na construción das pistas, podendo quedar eximidos enviando a alguén no seu lugar ou pagando unha cantidade de cartos. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2022/03/o-aeroporto-de-peinador.html )

 

1955, 26 de febreiro. En Cans (O Porriño) falecen 31 persoas no accidente dun autobús da empresa Pé de Pote. Entre os falecidos atópase Carmen Alonso Veiga, de Saxamonde. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/11/cronicas-do-autobus.html )

1956, xullo. Inauguración dunha nova casa-escola para acoller á Escola Feminina de Saxamonde.

Anos 50-60. Amador Pérez Zabaleta actúa con varias orquestras en países de Europa, África e Asia. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/06/orquestras.html )

Mediados do S. XX. Cando menos desde esta época a Rondalla de Saxamonde acode a actuar a Redondela o día de Reis. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/06/orfeons-corais-e-rondallas-historia-da.html )

1964. Constante Rodríguez imponse nun campionato de tiro ao prato organizado pola Sociedade de Caza La Redondelana. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/09/varios-deportes.html )

1969. Obra de condución de auga desde a presa de Eiras (Calvos-Fornelos de Montes) ata Vigo. A tubaxe cruza 9 das 14 parroquias do Concello de Redondela, entre elas Saxamonde.

Anos 80. O canteiro Gerardo Senra Vilas realiza obras como o Cruceiro da Praza da Alfóndega, en Redondela, ou o Cruceiro do Torreiro, en Vilar de Infesta. O seu fillo seguiría os seus pasos e o eido da casa familiar no Alto dos Valos converteuse nun pequeno museo ao aire libre.

19?? Inauguración do Centro Cultural de Chan das Pipas, onde se formaran varios grupos de música e baile tradicional. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/05/musica-e-baile-tradicional-actualidade.html )

Rondalla de Saxamonde. Foto cedida por Elisa Bouzón Domínguez

1995. Desaparece a cruz central do calvario da igrexa de Saxamonde. As outras dúas cruces terían o mesmo final. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2021/11/cruceiros-desaparecidos.html )

2007. A Mancomunidade de Montes Veciñais en Man Común de Redondela crea a Senda da Auga, seguindo o percorrido das tubaxes que abastecen de auga a Vigo desde a presa de Eiras. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2019/02/senda-da-auga.html )

2012. O xogador de balonmán Eloy Krook ascende a Asobal co Frigoríficos Morrazo de Cangas. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/06/balonman.html )

2015. A Asociación de Mulleres Arela publica o libro Mulleres e memoria en Saxamonde. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/04/libros-en-feminino.html )

2018. Rubén Crespo ficha como preparador físico polo Leeds United. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/08/futbol-dirixentes-corpo-tecnico-e.html )

2019. Paula Domínguez “Pauleta” convértese na primeira futbolista española en acadar un título en Portugal. (Ver https://anecdotarioredondela.blogspot.com/2020/07/futbolistas-xogadoras.html )

Autor: Juan Migueles

BIBLIOGRAFÍA

Catastro de Ensenada de Redondela, Vigo e Cedeira (1752).

Internovas. Historias de Redondela (http://www.ipdca.com/internovas/):

Elementos da Prehistoria de Redondela. Xosé Couñago,Asociación Alén Nós.

Os miliarios romanos de Redondela. Jose Antonio Orge Quinteiro

A arte rupestre prehistórica do Concello de Redondela. F. Javier Costas Goberna

Galeguismo e sociedade na Redondela da Segunda República. Lois Barros. Edicións do Castro

Orixe, nacemento e evolución dos concellos pontevedreses. Xosé Fariña Jamardo, 1996.

Arquivo da Catedral de Santiago:(USC>Clero>Mitra1758> Mayordomía de Redondela),...

Censo de población de las provincias y partidos de la Corona de Castilla en el siglo XVI : con varios apéndices...... (1829) - González, Tomás (1780-1833). Madrid : en la Imprenta Real, 1829

España_sagrada_theatro_geographico-histórico de la Iglesia de España. Tomo 22 e 23. Enrique Flórez. Madrid 1767 e 1799.

El obispado de Tui en la Edad Media: sus iglesias románicas. Lorena Torrado Gándara. Tesis de doctorado UDC / 2016

1767 De la Iglesia de Tuy desde su origen hasta el siglo décimo sexto

1799 Continuación de las memorias de la Santa Iglesia de Tuy

Galiciana- http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es => Boletín Eclesiástico de Tuy, ElCompostelano, El Pueblo Gallego, El Eco de Galicia.

José Luís Lamigueiro©, fuente: Pedro de Barcelos http://www.xenealoxiasdoortegal.net/

https://foros.xenealoxia.org>Serba

Faro de Vigo

La Cueva de Zaratustra. Taller de J. A. Durán (ED) www.tallerediciones.com Varios artigos.

Aportes: Xurxo Constela (A Citania S. L.), Gonzalo Amoedo.

Deputación de Pontevedra. Fondo Casto Sampedro

Communicaciones al XV Congreso internacional de las ciencias genealógica y heráldica. Volumen 3

En Galiciana-Biblioteca Digital de Galicia. Xunta de Galicia: http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es => Boletín Eclesiástico del Obispado de Tuy